Жапония супермаркеттеріндегі арнайы технология кәрзеңкедегі азық-түлігіңізді қалташаға салып, түптеп қолыңызға ұстатып береді. Былай қарағанда тым қарапайым, бірақ өте қажетті әрі сүйкімді технологиялық жетістік. Бұл жаңалықты оқып, бейнежазбасын қарап отырып ішімнен «бізге әлі өсу керек, өсу керек» дегеннен басқа ауызға ештеңе келмеді. Өзіміздегі аз-маз жетістікті жерге ұрып, өкінгеніміз емес. Заманның бейімі соған келе жатыр – автоматтандыру, цифрландыру, роботтандыру. Қаптаған «дыруларды» кәдемізге жарата алсақ, көп нәрседен ұтатын түріміз бар. 
Бірінші ой
Елбасының «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауында экономи­каны цифрландырудың жай-күйі қайта-қайта қозғалады. Қоғамға жаңа техно­логияны енгізу, оны өндірістің қайнаған ортасында пайдалану – кезек күттірмейтін міндет. Елбасы бірінші басымдықта – «Индустрияландыру жаңа технология­ларды енгізудің көшбасшысына айналуы тиіс» дейді. Осы ретте бүкіл автоматтан­дыру мен цифрландырудың негізі болып табы­латын IT саланың еліміздегі жағдайы қалай дегенді ойландық. Ойландық та қолға қалам алдық.
Президент айтады – өндірісті цифр­лан­дыру, технологиялар трансфертін ынта­ландыру керек деп. Бұл ретте инно­вациялық шешімдер жүйесі «Астана» халықаралық қаржы орталығы, «Алатау» инновациялық паркі, IT-стартаптардың халықаралық технопаркі секілді орталық­тарда қалыптасуы тиіс. Сонымен қатар Елбасы IT және инжинирингтік қызмет көрсетуді дамыту жайына да тоқталады. Сарапшылардың айтуынша, IT маман­дарға деген сұраныс өте жоғары. Жұмыс көп. Тек соны игеріп, дөңгелентіп кететін мамандар жоқ. Бар болған күнде де сапалары сын көтермейді.
«Атыс-шабыс» ойлап табайықшы

– Сұраныс өте жоғары. Қазір оқу бітірген IT мамандар көп, бірақ білімі мен тәжірибесін ұштас­тыр­ған сапалы мамандар өте аз. Сол себепті, еліміздің IT кеңістігі әлі де бос. Президенттің Жол­­дауына да қарап отырсақ, әр басымдықтың астарынан «Цифрлық Қазақстан» деген мазмұнды аңғаруға болады. Алайда соны жетер жеріне жеткізіп іске асыратын кадрлар тапшы болып тұр. Істейтін адамға бұл салада web-сайт құрастыру, мобильді қосымша жасап шығару сынды жұмыстар көп. Мәселен, сайттың адамдар көретін беткі жағы – контенті және артқы жағы – бэкэндті жасау да үлкен білімді қажет етеді. Бұл тұрғыда жекелеген адамдар және түрлі мекеме, компаниялар тарапы­нан сұраныс өте көп, – дейді бағдарла­малаушы инженер Асхат Болатхан.
Асхаттың айтуынша, әлемдік даму мүмкіндігімен салыстырғанда біз едәуір арттамыз. Әлемді қоя тұрып, халқы 10 миллионға жетер-жетпес, көршілес Беларусь мемлекетін алайықшы дейді ол. Соңғы деректер бойынша бізде 15 мыңдай IT маманы бар болса, ол елде 100 мыңға жуықтайды. Сөйтіп, осы елдің өзі-ақ әлемге әйгілі көптеген жобалар шығарып жатыр. Күллі әлем қырылып-жойылып ойнап жатқан World of tanks деген компьютерлік ойынды да ойлап тауып, өндіріске жіберген Белоруссияның Wargaming.net студиясы. Одан бөлек адамның бет-жүзін өзгертіп, түрлі пішінге келтіріп күлкі тудыратын, көңіл көтеруге арналған мобилдік қосымшаны да осы белорустар шығарды. Оны Facebook қаншама миллиард доллар шығындап сатып алды. Мамандардың айтуынша, Беларусь елінің қалыптасқан, жүйелі жолға түскен базасы мен технопарктері бар. Рас, дүниетанымға әсер ететін күрделі, зияткерлік мазмұндағы дүние ойлап табамын деп бас қатырудың қажеті шамалы. Заман, адам не талап етеді, соны шығар да отыра бер. Жоқ дегенде осындай атысатын-шабысатын бірнәрсе шыға­райықшы, тым құрыса IT-дың өрістей түсуіне жол ашылар еді.
«Ақылды» бала IT-ға жүгірер

Тағы бір білікті ма­ман Ержан Оңалбаев­тың сөзінше, бұл күн­дері IT туралы ортақ түсінік қалып­тасты. Бұрындары адамдар IT десе көз ал­ды­на ин­форматика ка­би­­нетін ғана әкелсе, қа­зір кеңінен ойлана алады дейді ол.
– Өзіміз қазір стартаптарды қолдау­мен айналысамыз. Соңғы 2 жыл ішінде жақсы алға жылжу байқалады. Еуразия ұлттық университетінде технология­лар­ды ком­мер­циялизациялау департамен­тін­де жұмыс атқарудамыз. «Жастар бизнес инкубаторы» деген жеке ғимара­ты­мыз бар. Сол жерде отырып, идея­ларды жүзеге асырамыз, студент­тердің жобаларын іске асыруға мүмкіндік беріп, қолдау көрсе­теміз. Бұл жерде олар тегін компьютер, интернетпен қамта­ма­сыз етіліп, еш алаң­сыз жұмыс істей алады, – дейді IT маманы Ержан.
Оның айтуынша, ақпараттық техно­логия тіршілігімізге дендеп араласатын болса өмір сүру біршама жеңілдемек. Бұған «ақылды үйлер» жобасы дәлел болар еді. Үйді қоя тұрып, Елбасы Жолдауында «ақылды қалалар» туралы айтпап па еді. «Заманауи технологиялар жылдам өсіп келе жатқан мегаполистің проблемаларын тиімді шешуге жол ашады» деді. Бұл мемлекет тарапынан IT салаға айрықша қолдау көрсетілетінін аңғартады. Сарапшылар дерегіне сүйен­сек, осы саланың жілігін шағып, майын ішкен адам жақсы табыс та табады. Орта есеппен 300-400 мың теңгедей. Тынбай еңбек етсең тіпті 1-1,5 миллионға дейін қаражатты иеленуге бола­ды дейді Ержан Оңалбаев. «Ақылды қала» мен «ақылды үйді» жасау үшін де ерекше «ақылды» болуға тура келетін сықылды. «Ақылды» бала IT-ға жүгірер» дегіміз келіп кетеді осындай да.
Адамға да жұмыс табылады

Белгілі IT сарапшы Тимур Бектұр, бізде даму бар, бірақ әзірге тек им­порт­пен шек­теліп жатыр­­мыз дейді.
– Халықаралық IDC report зертеуіне қарай­­тын болсақ,
IT саласы – software, hardware сынды бағдар­ла­малық қосым­ша­лар, сату және қызмет көрсету деп негізінен, төрт бөлікке бөлінеді. Қазіргі таңда біз Windows, Microsoft Office сынды бағдар­ла­ма­ларды сырттан импорт­тап қолда­на­мыз. Дегенмен Documentolog сынды өз бағдарламаларымыз да дамып келе жатыр. Бізде сөзсіз сұраныс бар. Мәсе­ле оны импортталған қызметтің дең­ге­йінде жұмыс жасай алатын өнім қылып же­тіл­діру тұрғы­сы­нан болып тұр. Біз қа­зір өсу нүкте­сін­деміз. Әлі толық по­тен­­циа­лы­мызға келе алмай жатырмыз, – деді Timur academy оқыту орталығының басшысы.
Жолдаудың мынадай бір тұсы бар: «Экономиканы цифрландыру табыс әкел­ге­німен, жұмыс күшінің көптеп босап қалу қаупін де тудырады». Бірақ сарапшы, бұдан қауіптенудің қажеті шамалы деп кеңінен түсіндірді.
– Жалпы, қауіптің өзегі бар екені рас. Ондаған немесе жүздеген адам атқаратын шаруаны роботтар не болмаса автомат­тан­ды­рылған технологиялар атқара ала­ды. Дегенмен соның аясында да қо­сым­ша, адам жасауы керек жұмыстар шы­ғып жа­тыр. Автоматтандыру, цифрландыру – күнде­лік­ті қайталана беретін, қызықсыз жұ­мыс­тарды реттегенге қолайлы. Не болмаса қауіпті аймақта жұмыс істей­тіндердің жұмысын жеңіл­де­те­ді. Мы­салы, бара-бара жердің астына шахтер түспейтін заманға да жетуіміз мүмкін. Себебі, оның барлығын кон­вейер атқара­тын болады. Қауіпті жер­лердегі, тәулік бойы істелетін жұ­мыс­­­тарды роботтар алғанымен, оның ая­сын­да адам атқаруы тиіс жаңа функ­ция­­лар шығады деп ойлаймын. Әсіресе, бұл дамы­ған елдерге де қатысты. Бізде қазір адам ресурсын пайдалану саласы толық жолға қойылма­ған­дықтан, маман­дарымыз бір өзі бірне­ше адамның жұмы­сын істеп жүр. Бәрі автомат­тан­ға­ны­мен адамға жұмыс табы­ла­ды, – дейді Тимур Бектұр.
Robotic hand using a laptop computer, illustration.
Ой-түйін
Басын қауіппен бастап едік, сөйтсек күтер үміт көп екен. Т.Бектұрдың айтуын­ша, Relog деп аталатын логис­ти­калық қызметті ұсынатын қазақстандық интернет-қызмет ТМД мен шетелдерге де импортталып жатыр. «Операциялық жүйелерді импорттауға әлі қуатымыз жете қоймаған болар, дегенмен басқа да IT қызметтердің сыртқа шығып жат­қаны қуантады. Мәселен, aviata.kz жоба­сы­ның да басқа мемлекеттерге қызмет көрсетіп жатқанын естіп жүрміз» дейді ол. Жол­даудың 10 бағыты да тікелей IT-ға қатысты. Әу бастан әңгіме түбі осыған келіп тірелу керек еді, Төртінші өнер­кәсіптік революция қар­са­ңында жетіп отырмыз деп қуанып отыр IT қауым­дастық. Бұл ретте Қазақстанның әлем­дік көшке, оның ішінде техно­ло­гиялық жаңғыруға лайық­ты үн қосарына шүбә жоқ. Біз солай ойладық. IT – бұл тір­ші­лік, өндіріс, қо­ғам­­­дық құндылық, ол тіпті де «инфор­ма­тика кабинеті» емес.
Абай АЙМАҒАМБЕТ