Ал мына жасөспірімнің құндылығы ше? Ол үшін бастысы – телефондағы жаңа тренд, виртуалды әлемдегі достар, лайк пен пікір.

Әр дәуірдің жастары – өз уақытының айнасы. ХХ ғасырдың жастары үшін басты құндылық – елге қызмет ету, отбасын құру, еңбекпен жетістікке жету болса, ХХІ ғасыр жастары үшін еркіндік, қаржылық дербестік, өзін-өзі дамыту алға шықты. Сонда, жастардың құндылығы шынымен өзгерді ме, әлде қоғам өзгерген сайын жаңаша мән тапты ма?

Ата-бабамыз үшін құндылық – «ат жалында, найза ұшында» жатқан. Қазақ баласы туған жерін қорғауды, үлкенді сыйлауды, әулеттің абыройын сақтауды бірінші орынға қойған. Кеңес дәуірінде құндылық еңбекте болды. «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деген қағида сол кезеңнің ұраны еді.

Ал бүгінгі жастардың басым бөлігі үшін құндылық картасы мүлде өзгеше. «Қалай көп табыс табамын?», «Қайда білімімді жетілдіремін?», «Өмірімді өз еркімше қалай құрамын?» деген ­сауалдар олардың басты бағдаршамына айналған.

Жаһандық үрдіс бұған айқын мысал. Қытайда түсірілген деректі фильмде 200 миллионнан астам тұрмыс құрмаған әйелдердің тағдыры көрсетіледі. Жасы отыздан елуге дейінгі нәзік жандардың көбі мансап пен еркіндікті таңдаған. Ал кейбір ер адамдардың өзі үйленуге ынталы емес. Неге?

Біріншіден, қалыңмал мөлшері тым жоғары, тұрмыс құруға қолбайлау. Екіншіден, қала өмірінің қарқыны адамдарды жеке өмір салтына бейімдеді. Үшіншіден, «өзін-өзі жеткілікті ету» құндылығы отбасыдан да маңызды болып барады.

Бұл құбылыс – уақыт өзгерісінің айнасы. Бірақ бір сәт ойланайық, осындай тағдыр бізді де күтіп тұрған жоқ па?

Еліміздегі жастарға үңілейік. Зерттеулерге сүйенсек, бүгінгі жас буын үшін алғашқы үш құндылық – қаржылық тұрақтылық, сапалы білім және өзін-өзі дамыту. Ал отбасы мен дәстүрлі құндылықтар тізімде кейінгі орынға сырғыған. Ажырасу статистикасы өсуде, некеге тұру жасы ұзаруда, ал кейбір жастар мүлде отбасын құруды жоспарламайды. Бұл үрдіс – жаһандық ағынның біздің қоғамға да жеткенін көрсетеді.

Қоғамтанушылардың пайымдауынша, соңғы 10-15 жылда жастардың басты құндылықтары айтарлықтай өзгерген. Егер бұрынғы буын «тұрақтылық» пен «отбасы» ұғымдарын жоғары қойса, қазіргі жастар «еркіндік», «қаржылық дербестік» және «жеке даму» құндылықтарын бірінші орынға шығарып отыр.

Әлеуметтік сауалнама нәтижесінде жастардың 65 пайызы «өз кәсібін ашуды» өмірлік басты мақсат деп білсе, 20 пайызы «жоғары лауазым» алуды көздейді. Ал небәрі 15 пайызы ғана «ауылға оралып, қоғамға қызмет етемін» деп жауап береді екен. Бұл – құндылықтар векторының айтарлықтай өзгергенінің айғағы.

Жастарды кінәлау да қисынсыз. Өйткені әр буынның құндылығы – өз дәуірінің жемісі. Бүгінгі жастар цифрлық ғасырда өмір сүреді. Олар үшін әлемнің шекарасы жоқ. Кез келген курсты онлайн оқиды, кез келген елмен байланыса алады. Сол себепті олардың «құндылық жүйесі» де өзгеше.

Бірақ бір нәрсе өзгермеуі тиіс. Ол – ұлттық болмысқа деген адалдық. Мансап пен қаржылық еркіндіктің көлеңкесінде отбасы, дәстүр, рухани тұғыр қалып қоймауы керек.

Жастардың жүрегіндегі құндылық өзгергендей көрінгенімен, түпкі арман – бақытты болу, өз орнын табу, жақсы өмір сүру – сол күйі қалды. Тек жолы басқа, түсінігі бөлек.

Қоғам үшін ең маңыздысы – сол жаңа ізденістерді ұлттық болмыспен, ата-бабаның аманатымен үйлестіре білу. Әйтпесе, Қытайдағыдай «артық қыздар» мен «жалғыз ерлер» феномені бізді де айналып өтпес.

Құндылық деген – уақытпен бірге құбылатын ұғым. Бірақ оның өзегін – адамгершілік, отбасы, елге қызмет ету – ешбір заман өзгерте алмайды.