Мәжіліс спикері Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен палатаның жалпы отырысы өтті. Онда депутаттар маңызды өзгерістерге өмірге жолдама беретін «Валюталық реттеу және валю­талық бақылау туралы» заң жобасын ілеспе түзету­­лерімен бірге, бірінші оқылымда мақұлдады.
Құжаттың жаңалықтары жайында депутат­тарға баяндаған Ұлттық банк төрағасы Данияр Ақышевтың айтуынша, жобаның негізгі міндеті валюталық опера­цияларды статис­тикалық мониторингпен қамтуды кеңейту және шетел валютасын Қазақстан аумағындағы есеп айырысуларда пайдалануды қысқарту. Ұсынылып отырған бұл нормаларды іске асыру валюталық бақылау тиімділігін арт­тыруға, соның ішінде елден ақшаның әкеті­луіне қарсы іс-қимылды күшейтуге мүмкіндік бермек.
Қолданыстағы заңнама бойынша шетелдік компаниялардың және ұйым­дардың филиал­дары «бейрезиденттер» саналады. Тиісінше, оларға резиденттермен (отандық компания­лармен) жұмыс жасау кезінде, Қазақстанның ішінде шетелдік валютада есеп айырысу құқығы берілген.
– Мәселен, 2017 жылы шетелдік ком­паниялар филиалдарының біздің рези­денттермен шетел валютасындағы опера­ция­­ларының көлемі 2,7 миллиард АҚШ долларын құрады. Қазіргі уақытта елімізде шетелдік ұйымдардың 4,5 мың филиалы тіркелген. 2020 жылдың 16 желтоқсанында аяқталатын қазіргі «өтпелі кезеңнен» кейін Қазақстан ДСҰ-ға толыққанды кіреді. Сонда олардың саны күрт ұлғаяды деп күтіледі. Бұл ел ішінде шетел валю­тасындағы төлемдердің ұлғаюына соқтырады, ал бұл ұлттық мүдделерімізге сәйкес келмейді, – деді Д.Ақышев.
Сондықтан осы заң жобасымен шетелдік ұйымдар филиалдарының қазақстандық компаниялармен есеп айырысуларын теңгеге ауыстыру көзделеді. Нәтижесінде, бұл ұлттық валютаға деген сұранысты арттырып, қосымша демеу болмақ.
Рас, айтылып отырған өзгерістер қызметі мемлекеттің атынан бекітілген келісімдер арқылы реттелетін компания­ларға қатысты болмайды. Олар бейрезидент мәртебесінде қала береді. Қаржылық реттеушінің ұстанымынша, осы түзетулер жергілікті компаниялар мен шетелдік ұйымдардың филиалдары үшін бизнес жүргізудегі тең жағдайларды түзеді.
Жоба арқасында тіркеудің және хабар­лаудың күрделі режимдерінің күші жой­ылады. Олар орнына валюталық келісім­шарт­тарды бірыңғай есептік тіркеу енгізіледі.
– Бұл жағдайда банктерден валюталық операцияға валюталық реттеудің қандай режимі, тіркеудің немесе хабарлаудың қандай түрі қолданылуға тиіс деп анықтап жату талап етілмейді. Нәтижесінде, банктердің валюталық операциялар бойынша төлемдерге қызмет көрсету мерзімдері қысқарады. Заң жобасына сәйкес, тауарлар мен көрсетілетін қызмет­тердің экспорты және импорты бойынша келісімшарттарға енді есептік тіркеу рәсімі таралады. Бұл валюталық бақылаудың тиім­ділігін арттыруды және валюталық түсімдерді елге қайтару үшін келісімшарт­тарды толық қамтуды қамтамасыз етеді, – деді Д.Ақышев.
Оның түсіндіруінше, осы заң күшіне енгеннен кейін Қазақстанда ақшаны елден әкетуге қарсы тұру екі бағыт бойынша жүргізілмек. Біріншісі бойынша «елден ақшаны әкету белгілері бар» валюталық операциялардың тізбесі енгізіледі. Ол тізбеге кірген шетелдік валютадағы опера­цияны жүзеге асырғысы келген жеке не заңды тұлғадан банктер бұдан былай ол туралы ақпаратты валюталық бақылау органына беруге рұқсат сұрайды.
Екіншісі бойынша Ұлттық банк Мемлекеттік кірістер комитетімен белсенді өзара іс-қимылды, соның ішінде ақпараттық әрекеттестікті жүзеге асырмақ.
– Ақпараттық өзара іс-қимыл мәселе­лері­не неге ерекше назар аударылып отыр? Өйткені капиталдың сыртқа заңсыз әкеті­луін бақы­лауды тек заң талаптарымен ғана қамтамасыз ету мүмкін емес. Капи­талды әке­ту қылмыстық жолмен немесе әртүрлі заң­ды мәмілелерді жамылып, жасырын жүзеге асырылуы мүмкін. Тікелей шектеу шара­лары керісінше, адал кәсіпкерлер үшін биз­нес жүргізу жағдайларын және инвес­тиция­лық ахуалды нашарлатуы ықтимал. Бұған нарық­тық экономикада жол беруге де бол­майды, – деген пікірде Ұлттық банк басшысы.
Ал мүдделі мемлекеттік органдар арасындағы тұрақты әрі тиімді ақпарат алмасу бір мәміле бойынша әртүрлі мемлекеттік орган­дарға түсетін қате мәліметтерді анық­тауға мүмкіндік бермек. Сол себепті, Мә­жіліс құптаған заң жо­басы арқылы Ұлттық банк валюталық опера­ция­лар бойынша банктік құпиясы бар ақпа­ратты да Қаржы министрлігінің Мем­лекеттік кірістер комитетіне тапсыру құқығын иеленеді.
Тағы бір жаңалығы сол, осы құжатқа сәйкес, келер жылдың ортасынан бастап, Қазақстанда 10, 20, 50 және 100 грамдық алтын құймаларын сату және сатып алу құқығы валюта айырбастау пункттеріне де беріледі. Әйтпесе, алтын құймаларын халыққа сату бағдарламасына бірер банк қана қызығушылық танытты әрі олардың филиалдары барлық қалаларды бірдей қамтымайды. Ал валюта айырбастау бекеттері әр қалада бар екені анық.
Жалпы отырыстан шыққан қаржылық реттеушінің жетекшісі журналистердің сұрақтарына жауап берді. Оның айтуынша, президенттік бастамалар аясында ҰБ әзірлеп жатқан «7 – 20 – 25» ипотекалық бағдар­ламасына тұрақты кірісі бар Қазақ­станның барлық азаматтары қатыса алады. Биылғы мамыр айында бекітілетін бағдар­лама аясында азаматтар «бастапқы», яғни құ­рылыс компаниясы не оның өкілі ұсы­на­тын пәтер­лер­ді сатып ала алады. Кейіндері бағдар­ла­мамен «қайталама нарықты» да қамтып, екінші қайтара сатылатын пәтерлерді де алуға мүмкіндік беру мәселесі қарастырылмақ.
Дайындаған Айхан ШӘРІП