Сот жүйесінің жеті түйіні
Бұл дамудың жеті басым бағдарламасы. Ко­мандалар жұмысын 3 ай бұрын бастады. Бі­реуге бұл көп уақыт болып көрінер, бірақ осын­дай көлемді міндет үшін 3 ай – қысқа мер­зім.
Әрбір бағдарлама бойынша жобалық ме­неджмент негізінде мыналар әзірленді:
– проблемалар мен міндеттер;
– бағдарламаның жарғысы;
– логикалық шеңбер;
– жұмыстардың иерархиялық құры­лы­мы;
– 2018, 2019 және 2020 жылдарға күн­тіз­­белік жоспар.
Бұл атауларды сіз алғаш рет естуіңіз мүм­кін. Бірақ, көздеген мақсаттарға жете­міз десек, бұл өте қажет құралдар.
Осыған қатысты екі мәселе.
Біріншісі. Бұл құжаттарды әзірлеуге бү­кіл сот жүйесі, адвокаттар, жанашыр аза­­­маттар қатысты.
Командалар олардың барлық ұсы­ныс­тарын жинап, мұқият талдап, жіктеп, мер­­зім­дері мен шешу алгоритмдерін көр­сетіп, нақ­ты мақсаттар мен міндеттерді белгіледі.
Бұл құжаттар біздің порталда, Ин­тер­нет­те бар. Олар әлі күнге дейін қоғамда кеңі­нен талқылануда.
Екінші мәселе. Біз үшін ең маңыздысы – ол командалардағы адамдарымыз. Әр­бірі­не қойылған міндет – тек бағдарлама. Олар бар күш-жігерін өздеріне жүктелген бағ­­­­дарламаны сапалы орындауға жұмсай­ды.
Ертең, 27 сәуірде Жоғарғы Соттың Жал­пы отырысының Президиумында мы­на мәселелерді бекітеміз: Даму жөніндегі кеңес, жобалық құжаттар, командалар жә­не Жобалық офистің құрамы.
Команда мен Жобалық офис үшін ең бас­ты міндет – жеті басым бағдарламаны іс­ке асыру.
Бұл әріптестеріміз ағымдағы жұмыстан, тап­сырмалардан, қызметтік хат-хабардан толық босатылған. Алаңдамай жұмыс істеу үшін осындай қадамға бардық.
Бұл бағытқа басшылық жасайтын – Сот­тардың қызметін қамтамасыз ету жө­ніндегі департамент басшысының орын­ба­сары Қасенова Әсия Бәкенқызы.
Жобалық менеджмент – жетістікке жету­дің бірден-бір құралы.
Шұғыл жеңістер
Өткенде айтқанымдай, сот жүйесінің өзек­ті мәселелерін іріктеп алдық. Олардың кө­бісін осы жылы-ақ шешуге болады. Әр­бір проблемаға Жоғарғы Сот судьясы не­месе судьялар тобы бекітілген. Бейсенбі, жұ­ма күндері сағат 16.30-да олар нақты ше­шу жолдарын ұсынады.
«Шұғыл жеңістер» тізімінде 37 тақырып бар. Осы кезге дейін оның 9-ы пысықталды. Ті­зімнен тыс үш тақырыпты талқыладық: Сот төрелігі академиясының келешегі, түн­гі соттар және соттағы татуласу.
Тізім қатып қалған құжат емес. Толғағы жет­кен проблема болса және оны шешу жақ­сы нәтиже беретініне көзіңіз жетсе – ұсы­ныңыз. Қарап, тізімге қосамыз.
«Шұғыл жеңістер» бойынша түскен ұсы­ныстар не бірден іске асырылады, не олар­ды «Сот жүйесінің жеті түйіні» бойын­ша құрылған командалар талқылайды.
Бүгінгі күні «Шұғыл жеңістер» бойын­ша нәтижелер:
– сот процестеріне гаджеттермен кіруге рұқсат берілді;
– соттардың жұмысын бағалау рейтин­гісі күшін жойды;
– Академияның жаңа стратегиясы әзір­ленуде;
– сот актілерінің жаңа параметрлерін жа­садық;
– жергілікті соттарды кешенді тексеруді алып тастадық;
– судьялардың үстінен түскен шағым­дарды қарау тәртібін белгіледік;
– артық процедуралардың тізімі бар, заң жо­б­асы әзірленуде;
– пилот түрінде виртуалды сот жұ­мы­сын бас­тады;
– түнгі соттар бойынша пилот жасауда­мыз;
– соттағы татуласу бойынша пилот іске асы­рылуда.
Жақын арада келесі сұрақтар қаралмақ:
– сот төрелігін мемлекеттік тілде жүр­гізу;
– жемқорлық істері бойынша неге айып­пұл саламыз?
– адамдарды қамау және мүлікке тыйым салу неге көп?
– шартты түрде мерзімінен бұрын бо­сату, жазаны жеңіл түрімен ауыстыру және басқалардан бас тарту неге көп?
Бұл сұрақтар бойынша уақтылы ақпа­рат беретін боламыз.
Дамыту тұжырымдамасының негізі
Дамыту тұжырымдамасының негізі «Сот жүйесінің жеті түйіні» мен «Шұғыл жеңіс­тер» судьялардың, адвокаттардың, бел­сен­ді азаматтардың мыңдаған ұсыныс­та­ры­ның негізінде жасалды. Олар Сот жүйе­сін дамыту тұжырымдамасының мық­ты негізін қаламақ.
Ол не үшін керек? Бізде неше түрлі стра­тегия­лар, бағдарламалар, тұжырымда­ма­лар көп емес пе деулеріңіз мүмкін.
Иә, ол рас. Бірақ, осы бағдарламалардың по­тенциалын толық пайдалану үшін бізге бірыңғай құжат қажет. Онда қазақстандық сот жүйесін дамытудың стратегиялық мін­деттерін белгілейтін боламыз.
Тұжырымдама идеологиясы мына құ­жаттарға сүйенеді:
– Рухани жаңғыру, Ұлт жоспары, Цифр­лы Қазақстан, Стратегия – 2025, 2050 жә­не т.б.;
– ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына ену жөніндегі Елбасының тапсырмасы. Бұл біз­ге тікелей қатысты.
Өйткені, адам құқығы, бизнесті қорғау, инвестициялық климат, азамат­тары­мыз­дың әл-ауқаты, мемлекетіміздің гүлденуі – мұның барлығы бүкіл сот жүйесіне, әрбір судья­ға жүктелген міндет.
Ең маңызды мәселе
Біз үшін ең маңыздысы технология не­месе ноу-хау емес, тек адамдар.
Білікті кадрлар болмаса, жақсы стра­тегия да, керемет жоспар да, тамаша идея да құр сөз болып қала береді.
Біз әрбір әріптесіміздің бойынан сот тө­ре­лігінің сапасын арттырсам, сот қызме­тін жақсартсам, беделін көтерсем деген ұм­ты­лысты, жаңашылдықты көргіміз келе­ді.
Әрбіріңізге айтарым, сот ғимаратына кір­генде, сот процесін ұйымдастырғанда, сот актісін әзірлегенде, адамдармен сөй­лес­­кенде айналаңызға зер салыңызшы. Фойе­ні, отырыс залын, тіпті жиһаздың қа­лай тұрғанына дейін байқап көріңіз. Осы­ның бәріне қарапайым адамдардың, күн­делікті келушілердің көзімен қараңыз. Олар­ға ғимарат қолайлы ма? Кедергі жа­сайтын ештеңе жоқ па? Сіз дайындаған құ­жат оларға түсінікті ме? Адамдармен жы­лы сөйлесе аласыз ба?
Сапалы сот актісі, шағымға берген жауа­быңыз, сөйлесу мәдениетіңіз арқылы Сіз халықтың құрметіне ие боласыз.
Тағы бір маңызды мәселе – Жоғары Сот Кеңесі басшылығының белсенді пози­ция­сының арқасында жақында судьяларды іріктеудің озық үлгілерін енгізбекпіз. Сон­да жас судьялар да, қызметтегі судьялар да кәсіби, іскерлік, жеке қасиеттерін шыңдай­ды деген сенімдемін. Бұл сот жүйесіне ха­лық сенімін одан әрі арттырудың кепілі.
Елбасымыздың бізге берген басты тап­сырмасы осы.
Енді қызықты мәселе 
«Ауыз толтырып» айтатын қызықтар көп, бірақ оның барлығына уақыт жете қой­мас.
Өздеріңіз білесіздер, сот шешімдері мен үкімдері туралы Жоғарғы Соттың норма­тив­тік қаулыларын қабылдадық. Онда сот актілеріне қатысты нақты талаптарды бе­кіт­тік. Бұл талаптар 1 қыркүйектен бастап кү­шіне енеді. Дегенмен, бұл мерзіммен шек­телмей, қазірден бастап іске кірісуге бо­лады.
Жақында қызметкерлеріміз бен судья­ларды оқытуды бастаймыз. Жоғарғы Сот судьялары, Департамент қызметкерлері, фи­лология, риторика мамандары өңірлерге шы­ғып, семинар, тренингтер өткізуді жос­пар­лап отырмыз.
Сонымен бірге «Ең үздік сот актісіне» кон­курс жарияланады. Қатысамын деу­ші­лерге ешқандай шектеу жоқ. Жеңімпаздарға сыйа­қы, алғысхаттар, кезектен тыс дема­лыс беріледі. Өзге де сый-сияпаттар бар.
Комиссия жұмыстарға іріктеу жүргізіп, сот актілерінің үздік үлгілерін кітап етіп шы­ғарады.
Кейін ол кітап жас судьяларға да, қыз­мет­тегі судьяларға да кәсіби шеберлігін же­тіл­діруге көмектеседі.
Бұл жобаға жетекшілік жасайтын – Жо­ғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы хатшылығының меңгерушісі Айсұлу Сламбекова.
Сот актілері – сот жүйесінің «өнімі». Сон­дық­тан, құрметті әріптестер, сот акті­лері­нің сапасына аса мән беруіміз керек. Се­бебі, бұл адам тағдырына тікелей байла­нысты.
Судьялар күніне 12 мыңнан астам ше­шім мен үкім шығарады. Егер әр іске ке­мін­де екі адам қатысса, бұл актілер күніне 24 мың адамға қатысты шығарылады деген сөз. Олар соттардың жұмысының нәтиже­ле­рі туралы, шешімдердің сапалы шыққа­нын отбасына айтса, күніне 100 мың адам ха­бардар болады. Бұл санды 230 жұмыс кү­ніне көбейтсек, миллионға жуық адам сот қызметі жайлы біліп отырады.
Сондықтан заңсыз шешімдерге жол бермеуіміз керек.
Сөзімнің тобықтай түйіні, алда мамыр мерекелері. Екінші дү­ниежүзілік соғыста тыл­да маңдай терін тө­гіп, майданда жан­қиярлық ерлік көрсет­кен туыстарыңызға, жақындарыңызға Жеңіс күнімен құттық­тауымды, қаһар­ман­дық істеріне деген зор құрметімді жет­кізу­леріңізді сұраймын.
Құрметті әріптестер, сіздерді мамыра­жай мамырдағы мерейлі мерекелеріңізбен шын жүректен құттықтай отырып, шаңы­рақтарыңызға шаттық, амандық-саулық, қыз­метте толағай табыс тілеймін!
Жақып Асанов,
Жоғары сот төрағасы