Бір кезде алаяқтар көшеде қалтаға қол сұғып, жалған құжатпен есік қақса, бүгінде олардың «жұмыс кабинеті» – интернеттің тұңғиығы. Экранның ар жағында отырып-ақ бір батырманы басып, өзгенің сенімін, еңбегін, ақшасын ұрлауға машықтанған жаңа заман пайда болды. Бұл – бүгінгі күннің шындығы.


Шиелі ауданындағы соңғы тоғыз айдың статистикасы соның нақты дәлелі. 28 алаяқтық қылмысы тіркеліп, оның тең жартысы – интернет алаяқтық. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 16,7 пайызға көп. Сандар – суық, бірақ олардың артында адасқан тағдыр, алданып қалған жан, төгілген көз жасы тұр.
ЖАҢА ЗАМАННЫҢ ЕСКІ ҚУЛЫҒЫ
И н т е р н е т алаяғының бетжүзі жоқ. Бірақ оның мақсаты айқын – «сенімге кіру». Бірі сізге «жеңіл несие ұсынамыз» дейді, екіншісі «жоғары табыс әкелетін инвестиция» ұсынады, тағы бірі «жоғалған посылкаңызды алу үшін кодыңызды енгізіңіз» деп өтірік сілтеме жібереді. Ал адам өзіне беймәлім, бірақ шынайы көрінетін цифрлы әлемнің арбауына түскен сәтте – бір-ақ мезетте барынан айырылуы мүмкін. Ауданда осы жылы 9 айда 14 интернет алаяқтық дерегі тіркелді. Бұл – нақты анықталғаны ғана. Құқық қорғаушылардың айтуынша, әлі де арызданбай жүрген, бірақ алданған тұрғындар баршылық.
АҚПАРАТ – ҚАЛҚАН, АЛ БЕЙҚАМДЫҚ – ҚАҚПАН
Соңғы айларда аудан көлемінде 75 ақпараттық хабарлама таратылып, LED экрандарда бейнероликтер көрсетілуде. Бұл – күрестің ақпараттық майданы. «Сақ болыңыз!», «Күдікті сілтемеге өтпеңіз!», «Жеке деректеріңізді ешкімге бермеңіз!» осындай ескертулер көзге жиі ілігетін болды. Бірақ бұл тек ескерту емес, сананы ояту миссиясы.Қоғамның цифрлы сауаттылығы артпай, ешбір қылмыс азаймайды. Сол үшін құқық қорғаушылар мен әкімдік өкілдері 47 мәрте жадынама таратып, 48 кездесу ұйымдастырған. Бүгінгі полицей тек көшеде емес, «WhatsApp» чатында да қызмет етуде. Ауыл тұрғындарына арналған топтарда учаскелік инспекторлар күн сайын жаңа ескертулер жібереді: «Мына сілтемені ашпаңыз!», «Бейтаныс нөмірден ақша сұраса, бірден хабарласыңыз!». Бұл – заманауи тәсіл. Қоғаммен байланыс енді тек кеңседегі жиналыста емес, смартфонның экранында жүріп жатыр. Сонымен қатар интернет алаяқтықты ашу бағытында есепшоттар тексеріліп, дропперлер анықталып, арнайы санкциялар алынуда. Яғни, полиция тек алдын алу емес, нақты қылмыскерді табу бағытында да жұмыс істеп отыр.
КИБЕРКЕҢІСТІК – КӨЗГЕ КӨРІНБЕЙТІН МАЙДАН
Интернет алаяқтық – жай ғана қылмыс емес, бұл психологиялық соғыс. Онда қару жоқ, бірақ сенім бар. Ұрыс алаңы жоқ, бірақ желі бар. Ал ең үлкен олжа – адамның дерегі мен ақшасы. Цифрлы кеңістіктегі қауіпсіздік – енді әр адамның жеке міндеті. Егер бір сәттік бейқамдыққа жол берсек, телефондағы бір ғана қате басылған батырма – үлкен шығынға апарады. Интернеттегі қауіп-қатер тек полицияның емес, әрбір азаматтың да мәселесі. Алаяққа қарсы ең мықты қару – білім мен сақтық. Әр адам өз қауіпсіздігіне жауапты екенін ұғынғанда ғана, біз сандық дәуірдің тұзағынан аман өте аламыз. Технология дамыған сайын қылмыстың түрі өзгереді, бірақ адамдық сергектік, ақыл мен парасат – мәңгі қорған болып қала береді. Шиеліде қолға алынған шаралар – бір ауданның емес, тұтас елдің ақпараттық иммунитетін қалыптастырудағы маңызды қадам. Алаяқтық – цифрлы вирустың бір түрі болса, оның емі – саналы қоғам мен сергек сана. Бүгінгі интернет әлемінде әрбір қолданушы – өз ақпарат кеңістігінің күзетшісі. Ендеше, «сілтемені ашпас бұрын ойлан», «нөмірді тексермей аударма», «күмәндану – қылмыс емес, қорғаныс» деген қағиданы ұмытпайық. Өйткені, цифрлық дәуірде сенім – ең құнды валюта, ал оны қорғау – барлығымыздың ортақ борышымыз.


Сұлушаш МАДИЯРОВА