Жаңару және жаңғыру рәмізі
Көне тарихымызға үңілсек, 22 наурыз – Ұлыстың ұлы күні һәм төл Жаңа жылымыз екеніне көз жеткіземіз. Алайда коммунистік идеологияны ту етіп ұстанған кеңес өкіметі Наурыз мейрамын «діни мейрам» деп санап, оған 1926 жылы ресми түрде тыйым салған болатын. Бірақ ата салт-дәстүріне берік халқымыз Ұлыстың ұлы күнін ешқашан жадынан шығармай, әсіресе ауылды жердегі ағайын көрші-қолаңын қонаққа шақырып, наурызкөжеден дәм татқызып, ұлық мерекені атаусыз қалдырмауға тырысқан.
Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Пайымдап қарасақ, күн мен түн теңеліп, сосын жарық ұлғая бастайтын, аспаннан төгілген нұр теріскейде қардың көбесін сөгіп жатса, күнгейде көгілдір көктемді күшіне енгізетін сәтті дәл тауып, жыл басы деп белгілеген бабаларымыздың даналығына таңғаласың. Олар күн мен түн тағы да теңеліп, содан соң қараңғылық ұлғая бастайтын, даланың шөбі қурап, ағаштың жапырағы сарғайып түсіп жататын 23 қыркүйекті жыл басы ретінде таңдамағанында өзіндік пәлсәпа бары анық. Наурыз жаңару мейрамы дейтініміз сондықтан. Шын мәнінде, Наурыз – адамзаттың қараңғылық пен салқындыққа емес, жарық пен жылылыққа, яғни жамандыққа емес, жақсылыққа құштарлығының рәмізі.
Осы ұлық мереке елімізге ресми түрде қайтып оралуы үшін аттай 62 жыл қажет болды. Кеңес одағы коммунистік партиясының орталық комитеті Қазақстанда 1986 жылы болған Желтоқсан көтерілісінен кейін қабылдаған «Қазақ ұлтшылдығы туралы» қаулы күшінде тұрғанына қарамастан Өзбекәлі Жәнібеков, Мұхтар Шаханов сынды бастарын бәйгеге тіккен көрнекті ұлт қайраткерлерінің белсене атсалысуының нәтижесінде әз Наурыз мейрамы 1988 жылдан бастап қалада да, ауылда да қайтадан тойлана бастады. Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 15 наурыздағы Жарлығымен 22 наурыз Наурыз мейрамы деп жарияланды. Ал 2010 жылдан бастап Наурыз мейрамы үш күн бойы – наурыздың 21-інен 23-іне дейін кеңінен атап өтілетін болды.
2009 жылы ЮНЕСКО Наурыз мейрамын адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының тізіміне енгізді. 2010 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 21 наурызды «Халықаралық Наурыз күні» деп белгілеу туралы қарар қабылдады. Осы құжаттың түсініктемесінде «Наурызды көктем мерекесі ретінде 3 000 жылдан бері Балқан түбегінде, Қара теңіз аймағында, Кавказда, Орталық Азияда және Таяу Шығыста 300 миллион адам тойлап келе жатқандығы» атап өтілген.
Бүгінде Наурыз мейрамы барша отандастарымыздың басын қосатын бүкілхалықтық мерекеге айналды. Ал 1 қаңтар – күнтізбелік Жаңа жылды тойлау біздің елде кейінгі кезде ұжымдық және отбасылық сипатқа ауыса бастаған сыңайлы. Әрине, бұл дата дүниежүзінің барлық мемлекетінің өзара саяси-экономикалық қарым-қатынастарындағы ортақ уақыт өлшем бірлігі болып қала беретіні сөзсіз. Бұл ретте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы жыл басында «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында: «Жаңа жыл – әрине, күнтізбенің жаңа парағын ашатын маңызды меже. Осы сәтте өткен жылды қорытындылап, келешекке жоспар құру әдетке айналған. Бір жағынан, Жаңа жыл – мен үшін қастерлі мереке емес. Оның үстіне өзіміздің төл жаңа жылымыз – әз Наурызды естен шығармаған жөн. Бұл мейрам – тіршілікті түлете келетін нағыз табиғи жыл басы. Наурыз – жаңару мен жаңғырудың символы. Сондықтан төл мерекеміздің мазмұнын байытып, оны барынша ерекшелеп, жаңаша атап өтуіміз керек. Бұл қадам қоғамды ұйыстырып, ұлттық бірегейлігімізді айшықтап, ел бірлігін нығайта түсуге ықпал етеді деп сенемін», дегені ойға оралады.
Мемлекет басшысының ұсынысымен биыл Наурыз мейрамының арнайы тұжырымдамасы жасалып, бұдан былай жыл сайын 14-23 наурыз аралығында «Наурызнама» онкүндігі өткізілетін болып шешілді. Осылайша, ұлық мерекемізді тойлаудың жаңа дәстүрі енгізіліп отыр. Ол батыс өңірлерде ерте заманнан келе жатқан Көрісу күнін ел бойынша атап өтумен басталатыны өте қисынды. Осы мейрамның басты мағынасы – адамдардың бір-бірімен құшақ жая сәлемдесіп, ізет білдіруі, араларында өкпе-реніш болса, кешірім сұрап татуласуы. Бұл атаулы күн «Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш» деген кеңпейіл халқымыздың бойына сіңген асыл адамгершілік қасиетті кейінгі ұрпақтан-ұрпаққа мирас ету үшін керек. Ал одан кейінгі Қайырымдылық, Мәдениет және ұлттық салт-дәстүр, Шаңырақ, Ұлттық киім, Жаңару, Ұлттық спорт, Ынтымақ, Жыл басы, Тазару күндері ұлттық құндылықтарымызды айрықша ұлықтауға арналғаны сүйінішті.
Осы орайда Мемлекет басшысы жақында Ұлттық құрылтайдың Атырауда өткен үшінші отырысында Ұлттық киім күнінің мән-маңызына ерекше тоқталып: «Басқа жұрт қазақты киімінен танитын болуы керек. Кейбір ірі компаниялар мен оқу орындары ұлттық нақышта киіну үрдісін енгізіп жатыр. Бұл – өте орынды бастама, оны қолдап, ауқымын кеңейте түскен жөн. Әсіресе қазіргі таңда мұндай қадамдардың мән-маңызы айрықша. Себебі кейінгі жылдары ел ішінде қара киініп, тұмшаланып жүретін адамдар пайда болғаны баршаңызға мәлім. Олар – бөтен емес, өз азаматтарымыз. Халқымыздың дүниетанымында қара киініп жүру деген атымен болмаған. Бұл – еліктеушіліктен, әсіре-діншілдіктен туған үрдіс. Біз салт-дәстүрімізден ажырамауымыз керек. Радикалды неофиттар халқымыздың салтында жоқ киім үлгілері арқылы да жат діни идеалдарды қоғамға таңуға тырысып жүр. Бұл біздің дәстүрлі ұғымдарымыз бен құндылықтарымызға жасалып жатқан ашық шабуыл екені анық. Біз бабаларымыздың сан мыңжылдық діни ілімі мен рухани бағдарына арқа сүйеуіміз керек. Еліміздің рухани дербестігін сақтап, оны нығайта түсеміз десек, түркі халықтарының көпшілігінің, соның ішінде қазақтардың дәстүрлі діні – сунниттік бағыттағы ханафи мәзһабына ден қоюымыз қажет», деген аталы сөзі ел тағдырын ойлайтын зиялы, саналы азаматтардың ешқайсысын бейжай қалдырмауға тиіс.
Тағы бір маңызды жайт – жергілікті атқарушы органдар мен Қазақстан халқы Ассамблеясының өңірлік құрылымдары жоғары жақтан жіберілген «Наурызнама» онкүндігін өткізу жөніндегі нұсқаулықты орындау барысында әр өңірдің ерекшелігін ескере отырып, шығармашылық тәсіл қолданса, құба-құп. Мәселен, бұдан бірнеше жыл бұрын Солтүстік Қазақстан облысының сол кездегі әкімі Құмар Ақсақалов Петропавл қаласының басты алаңдарында ғана мерекеленіп келген Наурыз тойын көппәтерлі тұрғын үйлердің аулаларында да атап өтуді ұсынғаны жадымызда. Бұл ұсынысты қабыл алған пәтер иелерінің кооперативтері кездесіп қалғандарында бір-біріне бас изесіп, сәлемдесу ишарасын жасағандары болмаса, басқалай аралас-құраласы жоқ көршілерді ашық аспан астында жайылған дастарқан басында бір-бірімен жақын таныстырып, мәз-мейрам қылған.
«Орталық алаңда өтіп жатқан Наурыз мейрамына барғанымызда «мәртебелі меймандар» толып отыратын киіз үйлерге кіріп, наурызкөже ішуге мүмкіндік бола бермеуші еді. Енді, міне, қазақ достардың ұлттық дастарқанындағы тағамдардан дәм татып, мәз болып қалдық. Қандай тамаша!» деген басқа этнос өкілдері де жетерлік.
Әлбетте, атақты Базар жырау айтқандай, он сегіз мың ғаламның абзалы болып жаратылған Адам пайғамбар ата ұрпағы үшін табиғаттың жаңаруы ғана емес, қоғамның жаңғыруы да аса маңызды. Бұл ретте кейінгі жылдары Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен жүзеге асырылып жатқан саяси-экономикалық реформалар халқымыздың ежелгі ертегі-аңыздарына арқау болған асыл арманы – әділ мемлекет орнатуға деген үмітіне қанат бітіріп, қыран құстай қомдандырып отыр десек, асыра айтпаспыз. Өйткені Мемлекет басшысының бәрін бір адам ғана шешетін суперпрезиденттік жүйеден өз еркімен бас тартып, «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласы мен «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асыруды ұсынғаны – көпшілік көңілінде жүрген көрікті ойларды дөп басқан демократиялық қадамдар. Экономиканы түбегейлі реформалау үшін барлық құзырет беріліп, жас та білікті кадрлармен нығайтылған жаңа Үкіметтің алғашқы батыл шешімдері де ел ертеңіне деген сенімді нығайта түскендей. Ал Мемлекет басшысы «Әділетті Қазақстан – Адал азамат – Озық ойлы ұлт» деген үштаған ұғым арқылы сипаттаған еліміздің болашақ бейнесін ойдағыдай сомдау – барша отандасымыздың ортақ міндеті, ортақ тарихи миссиясы.
Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Пайымдап қарасақ, күн мен түн теңеліп, сосын жарық ұлғая бастайтын, аспаннан төгілген нұр теріскейде қардың көбесін сөгіп жатса, күнгейде көгілдір көктемді күшіне енгізетін сәтті дәл тауып, жыл басы деп белгілеген бабаларымыздың даналығына таңғаласың. Олар күн мен түн тағы да теңеліп, содан соң қараңғылық ұлғая бастайтын, даланың шөбі қурап, ағаштың жапырағы сарғайып түсіп жататын 23 қыркүйекті жыл басы ретінде таңдамағанында өзіндік пәлсәпа бары анық. Наурыз жаңару мейрамы дейтініміз сондықтан. Шын мәнінде, Наурыз – адамзаттың қараңғылық пен салқындыққа емес, жарық пен жылылыққа, яғни жамандыққа емес, жақсылыққа құштарлығының рәмізі.
Осы ұлық мереке елімізге ресми түрде қайтып оралуы үшін аттай 62 жыл қажет болды. Кеңес одағы коммунистік партиясының орталық комитеті Қазақстанда 1986 жылы болған Желтоқсан көтерілісінен кейін қабылдаған «Қазақ ұлтшылдығы туралы» қаулы күшінде тұрғанына қарамастан Өзбекәлі Жәнібеков, Мұхтар Шаханов сынды бастарын бәйгеге тіккен көрнекті ұлт қайраткерлерінің белсене атсалысуының нәтижесінде әз Наурыз мейрамы 1988 жылдан бастап қалада да, ауылда да қайтадан тойлана бастады. Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 15 наурыздағы Жарлығымен 22 наурыз Наурыз мейрамы деп жарияланды. Ал 2010 жылдан бастап Наурыз мейрамы үш күн бойы – наурыздың 21-інен 23-іне дейін кеңінен атап өтілетін болды.
2009 жылы ЮНЕСКО Наурыз мейрамын адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының тізіміне енгізді. 2010 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 21 наурызды «Халықаралық Наурыз күні» деп белгілеу туралы қарар қабылдады. Осы құжаттың түсініктемесінде «Наурызды көктем мерекесі ретінде 3 000 жылдан бері Балқан түбегінде, Қара теңіз аймағында, Кавказда, Орталық Азияда және Таяу Шығыста 300 миллион адам тойлап келе жатқандығы» атап өтілген.
Бүгінде Наурыз мейрамы барша отандастарымыздың басын қосатын бүкілхалықтық мерекеге айналды. Ал 1 қаңтар – күнтізбелік Жаңа жылды тойлау біздің елде кейінгі кезде ұжымдық және отбасылық сипатқа ауыса бастаған сыңайлы. Әрине, бұл дата дүниежүзінің барлық мемлекетінің өзара саяси-экономикалық қарым-қатынастарындағы ортақ уақыт өлшем бірлігі болып қала беретіні сөзсіз. Бұл ретте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы жыл басында «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында: «Жаңа жыл – әрине, күнтізбенің жаңа парағын ашатын маңызды меже. Осы сәтте өткен жылды қорытындылап, келешекке жоспар құру әдетке айналған. Бір жағынан, Жаңа жыл – мен үшін қастерлі мереке емес. Оның үстіне өзіміздің төл жаңа жылымыз – әз Наурызды естен шығармаған жөн. Бұл мейрам – тіршілікті түлете келетін нағыз табиғи жыл басы. Наурыз – жаңару мен жаңғырудың символы. Сондықтан төл мерекеміздің мазмұнын байытып, оны барынша ерекшелеп, жаңаша атап өтуіміз керек. Бұл қадам қоғамды ұйыстырып, ұлттық бірегейлігімізді айшықтап, ел бірлігін нығайта түсуге ықпал етеді деп сенемін», дегені ойға оралады.
Мемлекет басшысының ұсынысымен биыл Наурыз мейрамының арнайы тұжырымдамасы жасалып, бұдан былай жыл сайын 14-23 наурыз аралығында «Наурызнама» онкүндігі өткізілетін болып шешілді. Осылайша, ұлық мерекемізді тойлаудың жаңа дәстүрі енгізіліп отыр. Ол батыс өңірлерде ерте заманнан келе жатқан Көрісу күнін ел бойынша атап өтумен басталатыны өте қисынды. Осы мейрамның басты мағынасы – адамдардың бір-бірімен құшақ жая сәлемдесіп, ізет білдіруі, араларында өкпе-реніш болса, кешірім сұрап татуласуы. Бұл атаулы күн «Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш» деген кеңпейіл халқымыздың бойына сіңген асыл адамгершілік қасиетті кейінгі ұрпақтан-ұрпаққа мирас ету үшін керек. Ал одан кейінгі Қайырымдылық, Мәдениет және ұлттық салт-дәстүр, Шаңырақ, Ұлттық киім, Жаңару, Ұлттық спорт, Ынтымақ, Жыл басы, Тазару күндері ұлттық құндылықтарымызды айрықша ұлықтауға арналғаны сүйінішті.
Осы орайда Мемлекет басшысы жақында Ұлттық құрылтайдың Атырауда өткен үшінші отырысында Ұлттық киім күнінің мән-маңызына ерекше тоқталып: «Басқа жұрт қазақты киімінен танитын болуы керек. Кейбір ірі компаниялар мен оқу орындары ұлттық нақышта киіну үрдісін енгізіп жатыр. Бұл – өте орынды бастама, оны қолдап, ауқымын кеңейте түскен жөн. Әсіресе қазіргі таңда мұндай қадамдардың мән-маңызы айрықша. Себебі кейінгі жылдары ел ішінде қара киініп, тұмшаланып жүретін адамдар пайда болғаны баршаңызға мәлім. Олар – бөтен емес, өз азаматтарымыз. Халқымыздың дүниетанымында қара киініп жүру деген атымен болмаған. Бұл – еліктеушіліктен, әсіре-діншілдіктен туған үрдіс. Біз салт-дәстүрімізден ажырамауымыз керек. Радикалды неофиттар халқымыздың салтында жоқ киім үлгілері арқылы да жат діни идеалдарды қоғамға таңуға тырысып жүр. Бұл біздің дәстүрлі ұғымдарымыз бен құндылықтарымызға жасалып жатқан ашық шабуыл екені анық. Біз бабаларымыздың сан мыңжылдық діни ілімі мен рухани бағдарына арқа сүйеуіміз керек. Еліміздің рухани дербестігін сақтап, оны нығайта түсеміз десек, түркі халықтарының көпшілігінің, соның ішінде қазақтардың дәстүрлі діні – сунниттік бағыттағы ханафи мәзһабына ден қоюымыз қажет», деген аталы сөзі ел тағдырын ойлайтын зиялы, саналы азаматтардың ешқайсысын бейжай қалдырмауға тиіс.
Тағы бір маңызды жайт – жергілікті атқарушы органдар мен Қазақстан халқы Ассамблеясының өңірлік құрылымдары жоғары жақтан жіберілген «Наурызнама» онкүндігін өткізу жөніндегі нұсқаулықты орындау барысында әр өңірдің ерекшелігін ескере отырып, шығармашылық тәсіл қолданса, құба-құп. Мәселен, бұдан бірнеше жыл бұрын Солтүстік Қазақстан облысының сол кездегі әкімі Құмар Ақсақалов Петропавл қаласының басты алаңдарында ғана мерекеленіп келген Наурыз тойын көппәтерлі тұрғын үйлердің аулаларында да атап өтуді ұсынғаны жадымызда. Бұл ұсынысты қабыл алған пәтер иелерінің кооперативтері кездесіп қалғандарында бір-біріне бас изесіп, сәлемдесу ишарасын жасағандары болмаса, басқалай аралас-құраласы жоқ көршілерді ашық аспан астында жайылған дастарқан басында бір-бірімен жақын таныстырып, мәз-мейрам қылған.
«Орталық алаңда өтіп жатқан Наурыз мейрамына барғанымызда «мәртебелі меймандар» толып отыратын киіз үйлерге кіріп, наурызкөже ішуге мүмкіндік бола бермеуші еді. Енді, міне, қазақ достардың ұлттық дастарқанындағы тағамдардан дәм татып, мәз болып қалдық. Қандай тамаша!» деген басқа этнос өкілдері де жетерлік.
Әлбетте, атақты Базар жырау айтқандай, он сегіз мың ғаламның абзалы болып жаратылған Адам пайғамбар ата ұрпағы үшін табиғаттың жаңаруы ғана емес, қоғамның жаңғыруы да аса маңызды. Бұл ретте кейінгі жылдары Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен жүзеге асырылып жатқан саяси-экономикалық реформалар халқымыздың ежелгі ертегі-аңыздарына арқау болған асыл арманы – әділ мемлекет орнатуға деген үмітіне қанат бітіріп, қыран құстай қомдандырып отыр десек, асыра айтпаспыз. Өйткені Мемлекет басшысының бәрін бір адам ғана шешетін суперпрезиденттік жүйеден өз еркімен бас тартып, «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласы мен «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асыруды ұсынғаны – көпшілік көңілінде жүрген көрікті ойларды дөп басқан демократиялық қадамдар. Экономиканы түбегейлі реформалау үшін барлық құзырет беріліп, жас та білікті кадрлармен нығайтылған жаңа Үкіметтің алғашқы батыл шешімдері де ел ертеңіне деген сенімді нығайта түскендей. Ал Мемлекет басшысы «Әділетті Қазақстан – Адал азамат – Озық ойлы ұлт» деген үштаған ұғым арқылы сипаттаған еліміздің болашақ бейнесін ойдағыдай сомдау – барша отандасымыздың ортақ міндеті, ортақ тарихи миссиясы.
