Бір жарым жыл бұрын Мәжіліс депутаттары балалардың құқықтарын қорғау туралы заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдаған болатын. Сол кезде мәжілісмендер жаға ұстататын деректерді жайып салған еді. 2021 жылдың тек алты айында 105 бала суицидке барса, 193 бала өз-өзіне қол жұмсамақ болған.

Жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсау дерегі еліміздің әр өңірінде байқалып қалып жатады. Әйтсе де, бұл мәселе Жамбыл облысында тіпті ушыға түскен тәрізді. Деректерге көз жүгіртсек, 2021 жылы өңірде мұндай жағдайдың төрт дерегі тіркелсе, өткен жылы 13 жеткіншек өзіне-өзі қол жұмсауға дейін барған.
«Тәрбие отбасынан басталады» десек, шаңырақтағы кез келген кикілжің жеткіншектің тәрбиесіне әсер етпей қой­май­ды. Өкініштісі, балалар мен жасөс­пірімдер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау фактілері 2021 жылмен салыс­тырғанда 9-ға көбейіп отыр. 2021 жылы мұндай жағдайдың төрт дерегі тіркелсе, 2022 жылы он үш дерек анықталған. Әр оқиғаға жеке-жеке талдау жасайтын болсақ, осы жасөспірімдердің 6-уы әлеу­меттік жағ­дайы жақсы, 1-уі төмен, 5-уі орташа отбасында тәрбиеленгенін байқауға болады.
Ажалға асыққан ба­ла­­­ның 9-ы то­лық отбасында, 1-уі толық емес отба­сында тәрбиеленсе, 1-уі қамқор­­шылық­­қа алынған жасөспірім. Оның ішінде, 6 жас­өспірім көпбалалы отба­сының баласы екен. Барлық жағдай жасөспірімдердің тұрып жатқан мекенжайында тіркелген. Сондай-ақ балалардың барлығы тәртібі немесе денсаулығына байланысты есепте тұрмағандығы анықталды.
«Жеткіншектер арасындағы бүл кесел­дің алдын алу үшін оқушыларды құнды­лықтар негізінде тәрбиелеп, ата-аналардың бала тәрбиесіндегі жауапкершілігін, «мектеп – ата-ана – бала» үштік бірлігінің жұмысын күшейтуіміз қажет», дейді облыс әкімдігі білім басқармасының басшысы Мейірхан Өмірбек.
Әрине, салаға жауапты басқарма бас­шы­сын жасөспірімдер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау дерегінің күрт арт­қа­ны толғандыратыны ақиқат. Әйтсе де, бұл мәселені шешудің жолы қан­дай? Жасөспірімдер неліктен кез келген мәселенің шешімі ретінде суицидті таңдау­ға бейім болып алды?
Әлбетте, мәселеге біржақты қарауға бол­май­ды. Балалардың суицидке ба­руы­­ның себебі көп. Отбасындағы кикіл­жің, әлеуметтік жағдайдың да әсері бар. Мамандардың айтуынша, гаджет арқылы құмар ойынға аңсары ауған балалардың ойланбай өз-өзіне қол жұмсау деректері де тіркелген көрінеді. Бұл мәселеге қатысты ойымен бөліскен психолог Махаббат Оспанбаева баланың гаджеттерге байланып қалуының қаупі зор екенін айтады.
– Балалар шынында да смартфонға тәуелділіктен арыла алар емес. Өкініштісі сол, қазіргі кезде смартфон көп нәрсенің орнын басты. Тіршілік қамымен жүрген ата-ананың перзентімен жақын араласуға мұршасы бола бермейді. Бұл – әрине, ойландырарлық жағдай. Жасөспірімнің айналасында шынайы сенім ахуалына құрылған орта бар ма? Адамды алмас­тырған телефонның ар жағындағы ақпараттың астарында не жатыр? Оң ниет пе, әлде теріс пиғыл ма?
Әлі жеткілікті деңгейде тұрақтанбаған нәзік психикаға қитұрқы контенттердің кері әсері болатыны анық. Оған ешкімнің таласы жоқ. Ақпаратты сүзгіден өткізе алмау және жанында жанашырлық танытар жақынының болмауы баланы күйзеліске ұшырататыны айтпаса да түсінікті. Осылайша, жасөспірім жалғыздықтан жадап кетеді. Бұл – мәселенің бергі жағы ғана. Көзге көрінбейтін, мұхиттың астында жатқан алып мұзтау сынды айтылмайтын мәселелер де жетіп артылады. Мұндай ақиқатты қазіргі қазақ қоғамы көтере ала ма? – дейді Махаббат Оспанбаева.
Тағы бір сот сарапшысы, психолог маманға хабарласқанымызда, ол жасөс­пірімдердің смартфон арқылы құмар ойын­дарға кіріп кету салдарынан суицидке бару деректері жиі ұшырасатынын алға тартты.
«Сот процестеріне жиі қатысып жүргендіктен мәліметтер әзірге құпия сақталады. Оны жариялайтын кез келеді. Балалардың түбіне жетіп жатқан құмар ойын­дар екеніне көзім жетті. Бұл мәселе кез келгенімізді толғандыруы керек. Өйткені бала – біздің болашағымыз», деді әзірге аты-жөнін атамауды өтінген маман.
«Арқа жайлы болса, арқар ауып несі бар?». Балалардың өз-өзіне қол салуынан бөлек Жамбылда жасөспірімдер арасын­дағы қылмыстың да саны арта түскен.
– Жасөспірімдер арасында қылмысты болдырмау мақсатында тиісті жұмыс жүргізілгенімен әлі де кемшілік бар. Облыстық полиция департаментінің ақпа­ра­тына сәйкес, өткен жылы өңірде кәме­летке толмағандар 128 қылмыс жаса­ған. Осылайша, аймақта қылмыс саны өткен жылмен салыстырғанда 54,2%-ға өсіп отыр.
Қылмыс жасаған мектеп оқу­шы­лары­ның саны 16-дан 41-ге, ал колледж студенттерінің саны 25-тен 38-ге өскен. Жасөспірімдер арасында қылмысты болдыр­мау мақсатында алдағы жылы отбасы қолайсыздығын ерте анықтап, қолдауға бағытталған отбасы акцияларын маусымдық емес, жүйелі түрде ұйымдастыру жоспарланып отыр.
Әлеуметтік жағдайы нашар, тұрмысы қолайсыз отбасыларды жұмыспен қамту шараларын күшейту, алкогольдік ішім­дікке салынған азаматтарды оңалту, бас­панасы жоқ отбасыларға қолдау көрсету жұмыстары жалғасады. Сондай-ақ ата-ана жауапкершілігін қатаңдатуға бағытталған «Ата-ананың құқықтық жауапкершілігі» ұстанымын нығайтудың жаңа тетіктерін пробациялау жүргізіледі, – дейді басқарма басшысы М.Өмірбек.
Әрине, өңірде жастар арасында өз-өзіне қол жұмсау дерегі мен жасөпірімдер қылмысының күрт артқаны кімді де болсын ойландырмай қоймайды. Жауаптылар түрлі жобаны алға тартып ақталғанымен, өңірдегі көрсеткіш білім басқармасындағы мамандардың жұмысын кері тартып тұр­ға­ны анық. Қалай алып қарасақ та, жас­ө­с­­­­­­пірімдер арасындағы қылмыстың артуы мен балалардың өз-өзіне қол салу оқиғала­рының салдарымен ғана күреспей, алдымен түп-тамыры мен себебіне үңілген жөн-ау...