Өскен өңір Osken-onir.kz ақпараттық агенттігі
» » Еуропалық одақтың Орталық Азиядағы стратегиясы

Еуропалық одақтың Орталық Азиядағы стратегиясы

Еуропалық парламент қабылдаған қарарда қарт құрлықтың Орталық Азияға қатысты дипломатиялық стратегиясын қайта жоспарлау жөнінде айтылған. Жаһандық ірі өзгерістер кезеңінде аталған аймақтағы елдермен қарым-қатынасты тереңдету үшін Еуропаның бетке ұстайтын демократия талаптарын өзгертуге тура келеді.

Еуропалық парламент қабылдаған қарарда қарт құрлықтың Орталық Азияға қатысты дипломатиялық стратегиясын қайта жоспарлау жөнінде айтылған. Жаһандық ірі өзгерістер кезеңінде аталған аймақтағы елдермен қарым-қатынасты тереңдету үшін Еуропаның бетке ұстайтын демократия талаптарын өзгертуге тура келеді.

Орталық Азиямен қарым-қатынас бағыты
Тарқатып айтсақ, 17 қаңтарда Еуро­па­лық парламент Еуропалық одақтың Орталық Азияға қатысты стратегиясы жөніндегі қарарды жұмысқа алды. Ха­лықаралық істер жөніндегі комитет дайын­да­ған мәтінде ЕО-ның ай­мақ­қа міндеттемесін күшейту, өңірлік ынтымақтастықты ынталандыру, адам құқықтары секілді де­мо­кратиялық құн­ды­лықтарды қор­ғау және екіжақты сау­даны қолдаудың маңызы сөз болған.
Баяндаманы әзірлеушілер аталған өңірде еуропалық қарым-қатынастың күшеюі қазіргідей геосаяси ахуал күрделі кезеңде күн тәртібінде тұрғанына тоқ­та­лады. Атап айтқанда, Ук­раи­надағы соғыс және Ауған­станда «Талибанның» билікке қайта оралуы, сондай-ақ 2022 жылы Орталық Азия елде­рін­де – Қазақ­станның ірі қала­ла­рындағы, Таулы Бадахшан және Қарақалпақстан секілді ав­то­­но­миялық аймақтарда орын алған на­ра­зылық шерулеріне мән беріледі.
Еуропалық комиссияның Сырт­­қы істер және қауіпсіздік жө­­ніндегі өкілі Питер Станоның па­йым­дауынша, 2019 жылы Стра­­тегия қабылданғаннан бері Орта­лық Азиямен қарым-қаты­нас­тар тереңдей түсті.
Ол Стратегия шеңберінде қол жет­­кізіл­ген нәтижелер шынымен де құ­жаттың негіздемесін және өркендеуге, тұрақтылыққа және аймақаралық ынты­мақтастыққа ұмтылу секілді үш басым­ды­ғын көр­сететінін алға тартады. Осын­дай жетістіктер 23 қазанда Люк­сембургте еуропалық көш­бас­­шылар мен Орталық Азия елдерінің сыртқы істер министр­ле­рінің кездесуінен кейін Еу­ро­палық одақ пен Орталық Азия арасындағы байланысты нығайтуға арналған жаңа Жол кар­тасының қабылдануына ық­пал етті.
Бұл жаһандық стратегияда жаңа ке­лі­сімдер мен бастамалар қамтылған. «2024 жылдың 29 және 30 қаңтарда өткен Тұрақты көлік байланысы жөніндегі Global Gateway» инвесторларының форумы секілді іс-шаралар аймақ­ара­лық байланысты нығайтуға бағытталған», дейді Питер Стано.


Өңірлік ерекшелікті ескеру

Еуропалық одақтың Орталық Азия жөніндегі стратегиясы ай­мақ­тық ерек­ше­лікке мән бе­ре­ді. Дегенмен Жол картасын­да өңірдегі бес мемлекетпен екі­жақты қарым-қатынасты ны­ғай­ту да ескерілген. Әсіресе, Қытай­ға бәсе­ке­лес­тігіне қарсы тұру мәсе­лесі қоз­ғал­ған.
Украинадағы соғыс Орталық Азия мем­лекеттерін Ресейден алшақтауына итермеледі. Енді, босаған осы орынды Қытай алып, энергетика саласына ауқымды инвестиция құйып, көлік байланысын арттыруға мүдделі. Бірқатар келісімге қол қойылды. Мәселен, Қа­зақстан 2020 жылы Кеңейтілген әріп­тестік пен ын­­тымақтастық туралы ке­лісім қабылданды. Өзбекстан, Қыр­ғыз­­стан және Тәжікстанмен ынты­мақ­тастық бұрынғы Серік­тестік және ынтымақтастық туралы келісімдерге негіздел­ген. Дегенмен қазіргі таңда жаңа се­ріктестік және ынтымақ­тас­тық келісімі туралы келіссөздер жүр­гізіліп жатыр. Түрікмен­стан­мен қарым-қатынас 2010 жылы күшіне енді. Құжатты Еуро­па­лық пар­ламент ратификациялауы қажет.Питер Станоның айтуынша, қазіргі жаһандық шектеулер мен Ресейдің Украинадағы заңсыз соғысы нәтижесінде туындаған гео­саяси жағдай Орталық Азия­мен қарым-қатынастың маңызын күшейтеді. Өңірде Еуропалық одақтың белсенді әрекет ете бастауы бұған дәлел.

 Адам құқының маңызы
Еуропалық одақ Орталық Азия­мен қарым-қатынасы ны­ға­йып жатқанымен, аймақтағы адам құқықтарының жағ­дайы алаңдаушылық туғызып отыр. Стра­те­гиялық есепке дауыс бер­ген күннің ертеңіне Тәжік­с­тандағы бұқаралық ақ­парат құ­рал­­дарына жасалған мем­ле­кеттік репрессияны, журналистерді не­гіз­сіз түрмеге жабуды және цен­зу­раны айыптайтын мәтін жұ­мыс­қа алынды. Бұған дейін Еуропалық парламент басқа да Орталық Азиядағы мемле­кеттерге қатысты осындай қарар қа­был­даған. Атап айтсақ, былтыр қазанда Өзбекстанға, шілдеде Қырғызстанға, 2021 және 2022 жылы Қазақстанға ес­кер­ту жасаған еді. Бұған дейінгі декларация­лар­дағы секілді 17 қаңтардағы қарарда Орталық Азияда демо­кра­тиялық басқаруға, заң үс­тем­дігіне және адам құқық­та­рын қорғауға қатысты негізгі кем­ші­ліктері әлі де сақталып тұр­ға­ны­на, ке­йінгі кездері нашарлап кеткеніне назар аударылған. Мұндай пікір Еуропалық одақтың дип­ломатиялық страте­гиясында кезде­се­тін қиын­дық­тар­ды анық көрсетеді. Еуропалық парламент депутаттары Еуро­­па­лық комиссияны Жалпы преференциялар жүйесі плюс (GSP+) өтінімін ба­ғалау кезінде және кеңейтілген әріп­тес­тік пен ынты­мақ­тастық туралы жаңа келісім бойынша келіссөздер ке­зін­де осы жағдайды ескеруге шақы­рады.
Сыртқы саясат ұстыны
Питер Станоның айтуынша, адам құқықтары мен негізгі бос­тандықтарын құрметтеу – еуро­палық сыртқы сая­сат­тың ұ­с­тыны ретіндегі негізгі қағи­да. Бұл серіктестік туралы қолда­ныс­тағы келісімдерде көрініс тап­қан. Осы құндылық­тар­ды құр­меттеуге назар аудара­тын­­дықтан, Еуропалық парламент Тәжікстанмен Серік­тес­тік және ынтымақтастық туралы келісімді қабылдаған жоқ.Осы орайда, Еуропалық одақ өңірдегі әріптестерімен бірге адам құқығын ілгерілету жө­нін­­де келіссөздер өткі­зе­ті­нін айта кеткен жөн. Осыған байла­нысты Еуропалық парламент депутаттары Еуропалық комис­сияны визаны жеңілдету туралы келісімдер жасауға дайындық барысында Орталық Азия мем­ле­кеттеріне қатысты мақ­сат­ты және жан-жақты рефор­ма­лық бағдарламалар әзірлеу бо­­йынша кон­сультацияларды жан­дан­ды­ру­ға шақы­рады.
egemen.kz​​​
05 ақпан 2024 ж. 1 614 0