АҚШ президенті Дональд Трамп сыртқы елдерден келетін болат металл мен алюминийге баж салығын енгізу туралы Жарлыққа қол қойды. Алайда президенттің бұл шешімін қолдамай жатқандар баршылық. Ең алдымен, АҚШ-қа болат пен алюминий экспорттайтын елдер қарсылығын білдірді. Тіпті кейбір мемлекеттер осы әрекеті үшін Америка жауапсыз қалмайтынын да айтты. Дональд Трамп болса, әлі де өз әрекетін құптап отыр. «Біріншіден, біз Американың ұлттық қауіпсіздігін ойлағанымыз абзал, екіншіден, өзіміздің отандық өнімді қолдағанымыз жөн», – деді ол. АҚШ президентінің жарлығы 15 күннен кейін заңды күшіне енеді. Бірақ…
Америка нарығына сараптама жа­сайтын болсақ, болат пен алю­ми­ний Канада, ЕуроОдақ елдері мен Оңтүстік Корея және Мекси­ка­дан көбірек келеді. Бұл орайда Ақ үй қожайыны кейбір елдерге жеңіл­дік жасалуы мүмкін екендігін де ес­кертті. Атап айтқанда, Канада, Мек­сика және Оңтүстік Корея ғана баж салығынан босатылуы ықти­мал. Сондықтан аталған елдермен ал­дын ала келіссөз жүргізіледі. Егер ке­лісім болып жатса, онда қалған мем­лекеттердің импорттық тауар­ла­рына міндетті түрде баж салығы ен­гізіледі. Болат өндірушілерді жи­нап, солардың көз алдында жар­лық­­қа қол қойған Трамптың бұл әре­­кеті қаншалықты өзін ақтайды? Б­і­рақ қалай десек те, АҚШ пре­зи­ден­ті сайлау алдында айтқан уәде­сін­де тұрды. Отандық өндірушілерді қолдау үшін сырттан тасымал­дана­тын бірқатар импорттық тауарларға баж салығын енгізуді бастады. Де­ген­­мен Ақ үй қожайынының бұл әре­кетін қолдамай жатқандар көп. Әсі­ресе, ЕуроОдаққа мүше елдер бір­ден наразылығын білдіріп жа­тыр. Өйткені АҚШ-қа металдың ба­сым бөлігі Еуропадан келеді.

Еурокомиссияның сауда жө­нін­дегі комиссары Сесилия Мальмст­рем бұл жөнінде алдағы аптада АҚШ-тың сауда бойынша ресми өкі­лі Роберт Лайтхайзермен Брюс­се­льде кездесетінін айтты.
– ЕуроОдақ АҚШ-тың ең жа­қын одақтасының бірі бол­ған­дық­тан, бұл шараның біздің құрлықта та­ра­луына жол бере қоймаймыз, – де­ді. Еурокомиссияның сауда жө­нін­дегі комиссары Сесилия Ма­льмс­трем. Ол Британияның The Guardian басылымына берген сұх­батында «бұл мәселе Еуропа на­рығына үлкен қауіп төндіретін бол­ғандықтан, америкалық сусын­дар мен арахис және тағы басқа азық-түлік өнімдеріне біз де баж са­лығын енгізетін боламыз. Үнсіз қа­ла алмаймыз. Бәріне дайын болуы­­мыз қажет, – деп мәлімдеді.
Ақиқатында, АҚШ президенті жар­лыққа қол қойғанымен, бұл әлі түп­кілікті шешім емес. Бұл мәселе күр­деленбеуі үшін Дональд Трамп кей­бір жеңілдіктерге баруы да мүм­кін. Болат өндірушілердің алдында сөз сөйлеген ол «Америкамен әріп­тес әрі бізді қолдайтын жақын одақ­тастарға жеңілдік жасалады» дегенді де ашып айтты. Өйткені Трамптың эко­номика жөніндегі кеңесшісі «осы аптада президент елдегі ірі бо­лат және алюминий өндіретін ком­пания басшыларымен тағы кез­десетінін» мәлім етті. Демек, бұл бас­қосуда бірқатар мәселелер кеңі­нен бек талқылануы мүмкін. Баж салығы Еуропаның кейбір елдеріне қа­тысты жұмсартылуы да ықтимал. Оны енді алдағы жиын анықтайды. Алайда Трамптың баж салығын кө­­теру туралы жарлығын құптамай отыр­ған елдер өте көп. Сарап­шы­лардың дерегіне сенсек, АҚШ-қа әлемнің 110 елінен болат пен алю­ми­ний өнімдері келеді екен. Бұдан шы­ғатын қорытынды не? АҚШ нары­ғын сапасыз, арзан тауарлар жау­лап барады. Сондықтан нарық­ты, Американың ұлттық қауіпсіз­ді­гін қолдау мақсатында қол қойыл­ған жарлықтың астарында осындай маңызды нәрсе жатыр.
Десек те, Трамптың отандық эко­номиканы қолдау мақсатында жа­салған жоспарын шетелдік іргелі компаниялар ғана емес, Америка­ның өз ішінде құптамай отырғандар да баршылық. Ford Motor Co аме­рикалық компаниясы «мұны әлем тарихындағы қаралы күн» деп ата­ды. Wells Fargo агенттігінің сарап­шы­лары АҚШ-тан гөрі басқа елдер алю­миний мен болатқа салынған баж салығынан көп нәрсе жоғалтуы мүм­кін деп отыр. Атап айтқанда, Бр­азилия, Оңтүстік Корея, Мек­сика және Ресей алдағы уақытта аталған металл өнімдерінің бағасын төмендетіп, АҚШ-тан басқа нарық­та басымдыққа ие болуға тырысады. Ха­лықаралық валюта қорының ма­мандары «АҚШ президентінің бұл қадамы Американың құрылыс жә­не өндіріс саласына ғана емес, әлем­дік экономикаға да белгілі дәре­жеде шығын әкеледі» деп бол­жам жасап отыр. Экономикалық ын­тымақтастық және даму ұйы­мы­ның Бас хатшысы Анхель Гурриа «өткен тәжірибелер көрсеткендей, ты­ғырыққа тірейтін мұндай шешім ға­ламдық проблеманы туғызады. Сон­дықтан қалай айтқанда «сауда со­ғысын» болдырмас үшін, нарық­тағы жағдайды реттеу үшін халық­ара­лық диалог керек. Тіпті АҚШ пре­зидентінің бұл қадамын құпта­май, қатты айтқан басшылар да бар. Мы­салы, Австрияның канцлері Се­бастьян Курц алюминий мен бо­лат­қа енгізілген баж салығын «на­құрыс­т­ық әрекет» деп бағалады. Авст­рия канцлері Трамптың ойлан­бай жасаған әрекетінің салдарынан әлемдік нарықта «сауда соғысы» бас­талуы мүмкін екенін де жасыр­мады. Бұл мәселеден еуропалықтар да, америкалықтар да зардап шегеді. Алюминийге 10, болат өніміне 25 пайыз баж салығы енгізілгенін ес­кер­сек, жағдайдың күрделі бола­ты­ны о бастан түсінікті. Әсіресе, «АҚШ-ты одақтасымыз» деп есеп­тей­тін ЕуроОдақ елдері үшін бұл күт­пеген шешім болғаны да ақиқат. Бірақ бұл оқыстан шыққан оқиға емес. Дональд Трамп сайлау алдын­да­ғы сөйлеген сөздерінде амери­ка­лық нарықты қорғау үшін сырттан келетін металдарға баж салығын ен­гізу туралы талай рет мәселе кө­тер­­ген. Енді міне, соның барлығы да қарсылықтарға қарамастан бір­тін­деп орындалып, жүзеге асып ке­леді.
Дәл қазір әлем әліптің артын б­а­ғып отыр. Бірақ ақиқаты, Трамп­тың бір ғана жарлығы әлемді әбігер­ге түсірді. Германия үкіметі­нің рес­ми өкілі Штеффен Зайберт бас­­пасөз мәслихатын өткізіп, «Ақ үй­дің талқыға салынбай жасаған қа­дамы қандай болатынын өмір көр­сетеді» дегенді айтты. Жуық ара­да Германия Еуропадағы одақ­тас­тарымен бірігіп, АҚШ басшысы ен­гізген баж салығын арнайы тал­қылайтын болады. Егер Трамп райы­­нан қайтпайтын болса, онда Еуро­Одақ елдері де жауап қатады.
Германия үкіметінің тағы бір өкі­лі Георг Штрайтер «АҚШ-тың баж салығы заңға қайшы. Бұл, ең ал­дымен, халықаралық сауда ағы­ны­на кесірін тигізеді. сонымен қа­тар қалыптасып қалған халық­ара­лық нарықтағы тепе-теңдікті бұза­ды. Ақ үй әкімшілігі тарапынан жа­салған қате әрекетті түзеуіміз ке­рек. Егер олай болмаса, Еуропа мәселені жауапсыз қалдырмайды» деп мәлімдеді.
Осыған байланысты ЕуроОдақ ұйы­мына мүше елдер наурыз айы­ның соңында бас қосып, арнайы саммит өткізуді көздеп отыр.

Расында да, Трамптың шешімін «на­құрыстық әрекет» деп бағалаған Австрия канцлері Себастьян Ку­рц­тың айтып отырғаны да бекер емес. Егер АҚШ-пен «сауда соғысы» бас­талса, мұның экономикалық зар­дабы үлкен болуы ықтимал. Оны еш­кім де жоққа шығара алмайды.
Дональд Трамптың өз жақтас­та­ры да президенттің бұл шешімін құп­тап отырған жоқ. Бұрыннан Тра­мп саясатын тоқтаусыз сынап ке­ле жатқан Республикалық пар­тия­ның өкілі, сенатор Джефф Флейк «АҚШ президенті жарлығы­ның күшін жою қажет» деп есеп­тейді. Ол осы жолда күресетінін мә­лім етті. Джефф Флейк қана емес, Палата өкілдерінің спикері Пол Райан да президенттің шеші­мі­мен келіспейді. Оның ойынша, «сауда соғысында» ешқашан жеңім­паздар болмайды. Расында да, бұл пікір­дің өзі көп нәрсені аңғартып тұр­са керек.
Әлемді әбігерге салған Дональд Трамптың жарлығы 23 наурыздан кейін күшіне енеді. Бірақ оған дейін өзгерістер болып қалуы да ықтимал. Трамптың өзі де «кейбір елдер үшін біз жеңілдікке баруымыз мүмкін» деп мәлімдеді. Соған қарағанда, біраз елдің өкілдері нарықтағы жағ­дай­ды реттеу үшін АҚШ-қа қарай ағы­латын шығар. Бірақ қалай айт­қанда да жағдайды реттемесе, бол­май­ды. ЕуроОдақтың бәсеке­лес­тік жөніндегі комиссары Марг­рет Вес­тагер «Егер Америка райы­нан қайт­паса, біз де қатаң жауап қа­тамыз» деп мәлімдеді. Вестагер ха­ным қа­зір­дің өзінде АҚШ-тан ке­летін ауыл шаруашылығы өнім­дері мен бас­қа да ондаған тауарларға баж са­лығын енгізу туралы «қара ті­зім» жа­салынып қойғанын мәлім­деді.
– Еуропа мен АҚШ арасында он­даған жылдардан бері қалып­тас­қан сауда қатынасы бар. Мыңдаған жұмыс орындары осы жүйенің негі­зінде жұмыс істейді. Сондықтан бір­жақты қабылданған шешімге Еу­ропа елдері қаннен қаперсіз қа­рап отыра алмайды. Егер ЕуроОдақ елдерінің экономикасына қауіп келетін болса, біз де тиісті шешім қа­былдайтын боламыз, – деп үн қат­ты.
Reuters агенттігінің мәліметіне сенсек, шындығында АҚШ-қа жыл сайын сырттан 35 миллион тон­на­дан астам алюминий мен болат ме­талл келеді екен. Егер баж салығы енгізілетін болса, Еуропада жұмыс көлемі азаяды және мыңдаған жұ­мыс­шылар жұмыссыз қалады. АҚШ президентінің біржақты қа­былдаған әрекетін әлемдегі ең ірі SpaceX және Tesla компаниясының бас­шысы Илон Маск «аяғыңа қа­лайы, мыстан жасалған туфлиді киіп алып, олимпиада жарысына қа­тысу» деп атады. Шындығында еу­ро­палықтардың шырылдап отыр­ғаны бекер емес. Олардың да жа­найқайын түсінуге болады. Аме­ри­камен арадағы сауданың тепе-тең болмауы онсыз да Еуропа нары­ғы­ның еркін дамуына кесірін тигізеп отырғаны рас. Мұндай жағдайда қо­сымша баж салығын енгізу тағы да өндірісті тежейді.
Бірқатар сарапшылар «Дональд Трамп экономист емес, ол бизнес – ойыншы ретінде нарықта басым­дық рөлге ие болғысы келіп отыр. Сөйтіп, АҚШ нарығынан Еуропаны тазартқысы келеді. Бірақ Трамптың бұл әрекеті әлемді экономикалық дағ­дарысқа әкелуі мүмкін» деп отыр.
Жалпы, АҚШ президенті До­нальд Трамптың жарлығының бар­лығы да жағымды пікір туғыза бер­мейтінін айтуымыз керек. Оның Ақ үйдегі қызметіне кіріскен соң, бір­неше айдан кейін сырттан келе­тін мигранттарға тоқтау салу туралы бұйрық шығарғанын да жұртшылық ұмыта қойған жоқ. Артынан мұны өз­гертуге мәжбүр болды. Бұл жолы да Трамп құбылатын шығар немесе кейбір елдермен келісімге келуі де ық­тимал.
Расында да, «сауда со­ғы­сында» жеңімпаздар болмайды.
Берік БЕЙСЕНҰЛЫ