Таңдау мүмкіндігі кеңейді
Елордада ЕҚЫҰ Демократиялық институт пен адам құқығы бюросы елімізде өткен Мәжіліс және мәслихат сайлауына қатысты алдын ала қорытындысымен бөлісті. Сондай-ақ бюро саяси додаға қатысты есебін баяндады.
ЕҚЫҰ-ның сайлауларды байқау жөніндегі қысқамерзімді миссияның арнаулы үйлестірушісі әрі жетекшісі Ирен Чараламбидестің айтуынша, өткен сайлауда саяси бәсекелестік байқалған.
«Соңғы 13 жыл бойы Қазақстандағы сайлауларды тұрақты байқап келеміз. Біз өзімізді Қазақстанның достары әрі серіктестері ретінде сезінеміз. Және де осынау тамаша елге жәрдем көрсету міндеттемесін алдық. Кеше 300-ден астам байқаушымыз бүкіл ел бойынша жұмыс істеді. Олардың жұмысының негізінде және ұзақмерзімді байқаушылардың пікіріне сүйене отырып, негізгі қорытындыларды жария етпекпін», деді И.Чараламбидес.
Шетелдік байқаушының сөзіне сүйенсек, елімізде жүргізілген реформалар Қазақстанды халықаралық стандарттарға және ЕҚЫҰ міндеттемелеріне сай сайлау өткізуге жақындатуға тиіс.
«Қазақстанның нормативтік-құқықтық базасы Демократиялық институттар және адам құқы бюросының бұған дейінгі ұсынымдарын ескере отырып, бірқатар өзгеріске ұшырады. Сайлаушылар үшін өзгертулер енгізіліп, таңдау мүмкіндігі кеңейтілді», деді Ирен Чараламбидес.
ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясы делегациясының жетекшісі Рейнхольд Лопатканың айтуынша, дауыс берушілердің жалпы саны аз екені байқалған. Ұйым байқаушылары өздері барған учаскелерде адам қарасы сирек болғанын мәлімдеген.
«Болашақта әрбір сайлау учаскесінің нәтижелерін жариялау ашықтық пен халықтың сенімін арттыру үшін маңызды болмақ», деді Р.Лопатка.
Осы орайда, өзін-өзі ұсынған кейбір кандидаттар үшін кандидат ретінде тіркелу ережелері қиынға соққанына назар аударды. Мәселен, кандидаттар 1 миллион теңге көлемінде кепілдік жарна төлеуі керек еді. Бұл саяси партиялардан қолдау таппаған көптеген кандидат үшін айтарлықтай мол сома.
«Жалпы, сайлау үдерісіне қатысушылар белсенді науқан жүргізді. Ең көрнектісі «Amanat» партиясы болды, ауылдық жерлерде сайлауалды қызметтің көрінуі төмен болды. Партиялық платформалар мен жолдаулар әлеуметтік және экономикалық мәселелердің кең ауқымын қарастырды, бірақ Президенттің реформалық күн тәртібін тұтастай қолдады. Науқан анағұрлым серпінді болды және негізгі қалалар мен онлайн режімінде мажоритарлық жарыстардың белсенді өтуіне ықпал етті, кейбір өзін-өзі ұсынған кандидаттар балама бағдарламаларды ұсынды. Жалпы, кандидаттар орын-жайлардан тыс ашық митингтер өткізуден аулақ болды, кей жағдайларда жергілікті билік мұндай шараларды өткізуге рұқсат бермеді. ДИАҚБ/СБМ ешбір кемсітушілік риторика, соның ішінде ұлттық азшылықтарға қатысты жағдайлар туралы ақпарат алған жоқ және байқаған жоқ.
Сондай-ақ Парламенттегі орындарды бөлу кезінде қолданылатын әйелдерге, жастарға және қазір мүгедектерге арналған 30 пайыздық аралас квота бар. Әйелдер пропорционалды сайлауда үміткерлердің 29 пайызын, мажоритарлық сайлауда 20 пайызын көрсетті. Партияның танымал әйелдер кандидаттарын алға жылжыту әрекеттері шектеулі болғанымен, бірқатар танымал әйел кандидат ретінде өзін-өзі ұсынды», деп айтылады ЕҚЫҰ Демократиялық институт пен адам құқығы бюросы мәлімдемесінде.
ЕҚЫҰ-ның сайлауларды байқау жөніндегі қысқамерзімді миссияның арнаулы үйлестірушісі әрі жетекшісі Ирен Чараламбидестің айтуынша, өткен сайлауда саяси бәсекелестік байқалған.
«Соңғы 13 жыл бойы Қазақстандағы сайлауларды тұрақты байқап келеміз. Біз өзімізді Қазақстанның достары әрі серіктестері ретінде сезінеміз. Және де осынау тамаша елге жәрдем көрсету міндеттемесін алдық. Кеше 300-ден астам байқаушымыз бүкіл ел бойынша жұмыс істеді. Олардың жұмысының негізінде және ұзақмерзімді байқаушылардың пікіріне сүйене отырып, негізгі қорытындыларды жария етпекпін», деді И.Чараламбидес.
Шетелдік байқаушының сөзіне сүйенсек, елімізде жүргізілген реформалар Қазақстанды халықаралық стандарттарға және ЕҚЫҰ міндеттемелеріне сай сайлау өткізуге жақындатуға тиіс.
«Қазақстанның нормативтік-құқықтық базасы Демократиялық институттар және адам құқы бюросының бұған дейінгі ұсынымдарын ескере отырып, бірқатар өзгеріске ұшырады. Сайлаушылар үшін өзгертулер енгізіліп, таңдау мүмкіндігі кеңейтілді», деді Ирен Чараламбидес.
ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясы делегациясының жетекшісі Рейнхольд Лопатканың айтуынша, дауыс берушілердің жалпы саны аз екені байқалған. Ұйым байқаушылары өздері барған учаскелерде адам қарасы сирек болғанын мәлімдеген.
«Болашақта әрбір сайлау учаскесінің нәтижелерін жариялау ашықтық пен халықтың сенімін арттыру үшін маңызды болмақ», деді Р.Лопатка.
Осы орайда, өзін-өзі ұсынған кейбір кандидаттар үшін кандидат ретінде тіркелу ережелері қиынға соққанына назар аударды. Мәселен, кандидаттар 1 миллион теңге көлемінде кепілдік жарна төлеуі керек еді. Бұл саяси партиялардан қолдау таппаған көптеген кандидат үшін айтарлықтай мол сома.
«Жалпы, сайлау үдерісіне қатысушылар белсенді науқан жүргізді. Ең көрнектісі «Amanat» партиясы болды, ауылдық жерлерде сайлауалды қызметтің көрінуі төмен болды. Партиялық платформалар мен жолдаулар әлеуметтік және экономикалық мәселелердің кең ауқымын қарастырды, бірақ Президенттің реформалық күн тәртібін тұтастай қолдады. Науқан анағұрлым серпінді болды және негізгі қалалар мен онлайн режімінде мажоритарлық жарыстардың белсенді өтуіне ықпал етті, кейбір өзін-өзі ұсынған кандидаттар балама бағдарламаларды ұсынды. Жалпы, кандидаттар орын-жайлардан тыс ашық митингтер өткізуден аулақ болды, кей жағдайларда жергілікті билік мұндай шараларды өткізуге рұқсат бермеді. ДИАҚБ/СБМ ешбір кемсітушілік риторика, соның ішінде ұлттық азшылықтарға қатысты жағдайлар туралы ақпарат алған жоқ және байқаған жоқ.
Сондай-ақ Парламенттегі орындарды бөлу кезінде қолданылатын әйелдерге, жастарға және қазір мүгедектерге арналған 30 пайыздық аралас квота бар. Әйелдер пропорционалды сайлауда үміткерлердің 29 пайызын, мажоритарлық сайлауда 20 пайызын көрсетті. Партияның танымал әйелдер кандидаттарын алға жылжыту әрекеттері шектеулі болғанымен, бірқатар танымал әйел кандидат ретінде өзін-өзі ұсынды», деп айтылады ЕҚЫҰ Демократиялық институт пен адам құқығы бюросы мәлімдемесінде.
