Әр ұлттың ғасырдан-ғасырға жалғасып келе жатқан салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары бар. Заман өзгеріп, қоғам дамыған сайын салт-дәстүрлердің де озығы қалып, тозығы ұмытылады. Демократия, гендерлік теңдік, заң мен құқық үстемдік құрған қазіргі қоғамда кейбір салттың оғаш, ақылға қонымсыз көрінетіні жасырын емес. Бүгін біз XXI ғасырдың қазағы түсіне бермейтін кейбір салт-дәстүрлерге тоқталамыз.

Іштей құда түсу және қарсы құда

Ертеде сенікі-менікі дегенді білмей, тапқан-таянғанын бірге ұстап үйренген тату адамдар «Әйелдеріміз жүкті болып, бірі қыз, бірі ұл туса, құда боламыз» деп уәделескен. Солай бола қалғанда, екі жақ та балаларының ержеткенін күтіп, уақыты жеткенде берген уәдесі бойынша құда түскен. Мұндай құдалардың арасында қалың мал мәселесі туындамайды. Екеуі де достықтың туысқандық қарым-қатынасқа ұласқанына қуанады.
Қарсы құда көбіне жоқ-жітіктерде болады. Егер екі үйде де қыз, екі үйде де ұл болса, бір-біріне қалыңмал төлеуге шамалары келмесе, не төлеуден бас тартса, өзара келісіп, қарсы құда болады. Екі жақ қыздарын ауыстырады, яғни екі үйдің ұлдары қарындастарын айырбастау арқылы отау құрады. Қазіргі қоғамда мұндайды көз алдыңа елестетудің өзі қиын. Қазір жастар өз таңдауын өзі жасайды. Ата-аналардың ұл-қыздарына жар іздеуі өте сирек кездеседі.

Бала беру

Қазақ халқында ұрпақсыз қалмасын деген ниетпен бала сүйе алмай жүрген ағайынға бала беру дәстүрі бар. Әдетте көпбалалы отбасы ұзақ жылдар сәби сүйе алмай жүрген туысқандарына бір перзентін беретін болған. Өзге отбасыға өз баласын беру ағайынның ұрпақсыз қалмауына септігін тигізіп қана қоймай, ағайын-туыстың арасын жақындата түседі. Әрі біреудің перзентін бауырына басқан әйел көп ұзамай өзі де жүкті болып қалып жатады. Тек бала сүйе алмай жүрген туыстарына ғана емес, өзінің ата-анасына да беретін болған. Баланы беріп қана қоймай оларды ата-анасының атына жаздыртып қоятын болған. Қазіргі қазақ қоғамында бұл дәстүр ұмытылды десе де болады, тіпті жастардың бұған үрке қарайтыны жасырын емес.

Әмеңгерлік

Қазақ халқы ешқашан жетім-жесірін жылатпаған. Содан болса керек, күйеуі өліп, жесір қалған әйелді қайын ағасына немесе қайын інісіне, не болмаса жұбайының ең жақын туыстарының біріне тұрмысқа берген. Осылайша жесір әйел мен оның балаларының далада қалмауын ойлаған. Тегі бөлек бөтен біреуге күйеуге шықса, балалары қорлық көріп, мейірімге бөленбей өседі деп санаған. Әрі әкелерінің қандас, аталас туыстары жетім балаларды анасынан ажыратып алып қалуы ықтимал. Мұның ауыр қиянат боларын қазақтар жақсы түсінген.
Бүгінде жесір қалған әйелдің марқұм күйеуінің туысымен тұрмыс құруы – сирек ұшырасатын жағдай, тіпті жоқтың қасы деуге де болады. Көп жағдайда күйеуінің ағайын-туысқандары әйел мен оның балаларына материалдық көмек көрсетіп, қол ұшын созып тұрады. Дәстүрі жараспағанның, дәм-тұзы жарас­пайды. Қазақтың салт- дәстүрі өте көп, сондықтан дәстүрімізді ұмытпай дәм тұзы жарасқан ел болайық.

Азамат Жапбарбергенов