Үстіміздегі жылдың қараша айында «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында Лос-Анджелесте қазақ киносы мен мәдениетінің күндері өтті. Үлкен делегацияны қазақ киносының аты аңызға айналған өкілдері Асанәлі Әшімов, Құман Тастанбеков және Меруерт Өтекешовалар бастап барды. Бүгінде бақилық болған актер Құман Тастанбеков ағамыздың соңғы сапары боларын кім білген?!. Десе де, бұл сапардан олжалы қайтқан қазақ делегациясы америкалық көрерменге киносын көрсетіп, өз мәдениетін таныстырды. Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы мен Қазақстан кинематографиялық өнері мен ғылымдары академиясының президенті Айман Мұсақожаева еліміздің кино саласын дамыту мақсатында бірнеше ресми келісімшарттарға қол жеткізді.

Әуеде 19 сағат өткізетінімізді әуел­ден біліп алған біз, ұшаққа ермек қылар дүниелерімізді алып кірдік. Аңғарсам, марқұм Құман аға (Тастанбеков) Әнуар Әлім­жа­новтың таңдамалы шығармалар жинағын, ал Асанәлі аға (Әшімов) Әбіш Кекілбаевтың «100 күндік жал­ғыздығы» мен Мұқағали Мақа­таевтың күнделігін ала шыққан екен. Аға буын осы әрекетімен де – бізге үлгі. Меруерт апай мен Құ­ман ағаның бір-біріне деген сыйластығы, ағаға «сіз» деп сөйле­ген апайымыздың және Асанәлі ағамыздың үйіндегі жеңгеміз Бағ­даттың отағасына көрсеткен қам­қорлығы тағы үлгі.
Тынық мұхитының жағалауын­да орналасқан Лос-Анджелеске жет­кен кезімізде биік ғимараттарды кезіктірмегенімізге таңқалыстық. Сөйтсек, бұл да біздің Алматы се­кілді сейсмоқауіпті шаһар екен. Қа­ла мен оған тиесілі агломерация тұрғындарын қосқанда 17,7 мил­лион халқы бар және эконо­микасы бойынша АҚШ-тың 3 қаласы есеп­телетін Лос-Анджелестің табыс көзі ‒ медиа бизнеске негізделген. Әлемдегі ең бай қалалар қатарына енуіне Американың киноиндуст­риясы ‒ Голливудтың туындылары әсер еткені белгілі. Голливуд ‒ 1900 жылдары негізі қаланған тарихи киностудиялар орналасқан үлкен аудан. Қырқыншы жылдары «Лен­фильм» мен «Мосфильмді» Алма­тыға көшірерде осы фактор маңыз­ды рөл атқарған. Түсірілім бары­сында кино мамандары ең алдымен табиғатқа, күн сәулесіне тәуелді. Түсірілімнің басым бөлігі күндіз түсіріледі және күн батпай жатып аяқталады. Тіпті кейде сценарий бойын­ша түн көрсетілсе де, күндіз түсіріп, түстеу кезінде өңдей сала­ды. Сол үшін де күннің ұзақ батпай тұрғаны – кино үшін маңызды. Лос-Анджелестің әлем киноөндіріс «отанына» айналуының басты се­бебі шуақты күндер, өйткені мұн­да жылына 320 күн шуақты боп тұра­ды.
Америкалық көрермен Голли­вуд­тың фильмдерімен тәрбиелен­ген. Сондықтан да олар үшін біздің фильмдер біріншіден ‒ экзотика, екіншіден Рүстем Әбдіраш айт­пақшы handmade. Яғни, біздің кино ‒ калькаға сүйенбеген, өзіндік ерекшелігімен бедерленетін өнер туындысы. Лос-Анджелестегі қазақ киносы мен мәдениеті күндері шеңберінде қазақ киносының маң­дайалды төрт фильмі көрсе­тілді. Шараның алғашқы күнін Нью-Йорк киноакадемиясының кинозалында Сұлтан-Ахмет Қо­жы­қовтың «Қыз Жібек» фильмімен бастадық. Фильм басталар алдында киноакадемияның салты бойынша актерлер афишаға автограф қал­дырып, түсірілім барысындағы ес­теліктерімен бөлісті. Маған осы фильм­ді және фильмнің бас кейіп­керлері Меруерт Өтекешова, Құ­ман Тастанбеков және Асанәлі Әші­мовті таныстыру бақыты бұйыр­ды. Сол сапарды сағына еске алған Меруерт Өтекешова: «Бас­­­­­тапқыда ол жақтың көрермені біздің фильмді қалай қабылдар екен деген қорқыныш сезімі бол­ды. Әйтсе де, фильмді көруге қазақ жастары да, америкалықтар да кел­ді. Қызықтап қарап отырды. Біз, Құман ағаң екеуіміз бірге са­парға шықпағалы көп болып еді. Сер­­піліп қалдық. Америкаға алғаш баруымыз. Лос-Анджелес сапары біз үшін ертегідей өтті. Тынық мұ­хитына жас балаша аяғымызды мал­дық. Қаланың көрнекті жер­ле­рін көрдік. Голливуд жұлдыздары талай рет болған театрдың қызыл кілемінен өттік. Тағы да барсақ деп армандап отырмыз», – деді. (Сұх­бат 13 желтоқсан күні алынды).
Екінші күні Рүстем Әбдіраш­тың екі бірдей картинасы, байопик ‒ «Балалық шағымның аспаны» және тиісінше, үшінші күні тари­хы­мыздан сыр шертетін ‒ «Алмас қы­лыш» фильмдері көрсетілді.

Бұл фильмдерді режиссер мен Жаһанбике рөлімен танылған актриса Мадина Есманова ұсынды. Лос-Анджелесте оқып жүрген қазақ жастарымен әдемі кездесу өткізген Рүстем Әбдіраш: «Ашылу салтана­тын­да Джон Малкович «Алмас қы­лыш» фильмін көргенін айтып, тарихымыз туралы пікір біл­діріп, сауалдарын қойды. Әлем та­ныған Малковичтың біздің фи­льмге өз лебіздерін білдіруі ‒ үлкен абырой. Ол жақта киноға тек өнер саласы емес, қомақты қаржы тү­сі­ре­тін эко­номика саласы ретінде қарай­ды. Біз де киноға қаржы тү­сіретін сала деп қарастырып, со­ны мем­лекеттік деңгейде дамытуы­мыз керек деп ойлаймын».
Ақан Сатаевтың «Анаға апа­рар жолы» атақты Сабан театрында мәдени іс-шараның ашылу салта­наты күні көрсетілді. ХХ ғасырда қазақтың басынан өткен нәубет­терді тізбектейтін бұл фильм биыл Қазақстан атынан «Ос­кар» жүл­десіне ұсынылып отыр. Көр­сеті­лімге Оскар академия­сы­ның Дэвид Францони сынды мүшелері қаты­сып, өз пікірлерін түйе кетті. Ал біз ақпан айында өте­тін марапаттау кешінде «Үздік шет тілдегі фильм» номинация­сында еліміздің аты аталып қалар деген үміттеміз. Фильм­ді актриса Алтынай Нөгер­бек таныстырды.
Ашылу салтанаты әдемі кон­цертп­ен жалғасты. Айман Қожа­бекова, Еділ Құсайынов, Димаш Құдайбергеннің және «Шабыт» пен «Айгөлек» ансамбльдерінің көр­сеткен өнерлері кешке жинал­ған америкалықтарға ерекше әсер сый­ласа, жергілікті қазақтар үшін бір сәт атамекенге барып қайтқан­дай қайталанбас сезім сыйлады.
Негізі Лос-Анджелес кез келген адам­ға өте қызық қала. Кино сала­с­ында істейтін біздер үшін орны тіпті бөлек. Жұлдыздар аллеясы (Walk of shame), Rodeo drive кө­ше-сі, өткен ғасырдан бері жұмыс іс­теп келе жатқан киностудиялар, Universal Pictures Studios және та­ғысын тағылар. Мәселен, Universal Pictures студиясы өз территория­сын­да үлкен ойын-сауықтық парк­ке айналдырған екен. Паркте ар­найы автобусқа отырып, кино­сту­дия тарихымен танысасыз да, та­ны­мал киноларда пайдаланылған де­корациялар арасымен серуен жасайсыз. Қаржыны көп жинаған блокбастерлерге арнап, темати­калық аттракцион жасап қойған. Оған кірген бойда сол киноға шо­мып кеткендей әсер аласыз. Гарри Поттермен бірге сиқырлы әлемге саяхаттайсыз, Мэрилин Монромен сұхбаттасасыз, миниондарға қы­зық­тайсыз, мумиялар мен зомби­лерден қорқасыз, ал Кин-Конг зә­реңді алады. Қазақ киносының қара шаңырағы «Қазақфильм» киностудиясында да осындай парк ашуға әбден болады, өйткені бізде айтулы картиналар жоқ емес.
Іс-шараны өткізумен қатар, министр Арыстанбек Мұха­меди­ұлы танымал голливудтық ком­паниялардың өкілдерімен Амери­калық кинокомпаниялар қауым­дастығында (Motion Picture Association of America) ресми кез­десу өткізді. Кездесуге М.Хью (TheWaltDisneyCompany), Л.Уль­ман (NBCUniversal), Г.Ли (CBS), В.Мендоза (Paramount­Pictures­Corporation), М.Валбрехт (Warner­Bros.) және Д.Рой (HBO) қатысты.

Бұл кездесудің мақсаты атал­мыш компаниялардың тәжі­ри­бесінде отандық киноиндустрияны дамыту және голливудтық фильм­дердің түсірілім локацияларын біз­дің елден қарастыру үшін ша­қыру. Яғни, голливудтық фильм­дер­дің біздің елде түсірілуіне мүм­кіндік жасау және сол арқылы да туризмді дамыту. Кезінде гол­ли­вуд­тық компаниялардың локация іздеу бойынша мамандарына есік­терін ашқан көптеген елдер бүгінде түсірілімдер жүріп, декорациялар тұрғызылған мекендерге келген туристерден мол қаржы тауып отыр. Олар – Хорватия («Игра прес­толов»), Морокко («Гладиатор»), Тунис («Звезд­ные войны»), Қытай («Аватар»), Жаңа Зеландия («Влас­тилин колец»). Голливудтық фильм­дерге локация ретінде ұсына ала­тындай бізде әдемі табиғат та, жыл­дың төрт мезгілі де бар. Алайда біздің тараптан жасалған бұл ұсы­ныстар іске асуы үшін ең алды­мен, кино туралы заң қабылдануы тиіс. Яғни, біздің елде кино саласы заң­ды түрде дамуы тиіс. Осы орай­да соңғы жылдары еліміздің басты кинофабрикасы «Қазақфильм» өзге елдермен бірлесіп, бірнеше жобаларды іске асырғаны туралы айтпасқа болмайды. Олар ‒ «Әміре» (АҚШ), «28 панфиловшылар» (Ре­сей), «Композитор» (Қытай) көр­кем фильмдері. Бұл екі ел киногер­лерінің бір-бірімен тәжірибе ал­масуына зор мүмкіндік болды. Ко-өндіріс, яғни бірлескен жобада ортақ қаржыландыру саясаты бойынша іске асады. Бұл өз кезе­гінде бюджеттің қаржысын үнем­дей­ді және халықаралық прокатқа шығуға зор мүмкіндік береді.
Сондай-ақ бұл сапар бары­сын­да Қазақстан кинематографиялық өнері мен ғылымдары академия­сының президенті Айман Мұсақо­жаева­ның бастамасымен Нью-Йорк киноакадемиясы (New York Film Academy) Тұран университеті және ҚазҰӨУ ынтымақтастық туралы келісімшартқа қол жеткізді. Сонымен бірге, АҚШ кино нарығында (American Film Market) соңғы жылдары түсірілген отандық фильмдер сатуға қойылды. Бұл ‒ өз кезегінде кинофестивальдерге фильм таңдайтындармен кездесіп, фильмдерді ұсынуға өте ыңғайлы платформа. Осы нарықта біздің бірнеше фильмдерді шетелдік компаниялар сатып та алды.
Сапарымыз сәтті өтті, дегенмен ара­мызда көш бастап барған Құман Тастанбеков ағамыз бүгінде жоқ. Қыз алдында сүрініп қалуға да арланатын бекзат аға мәңгілік сапарға аттанып кетті. Лос-Анд­желесте Асанәлі Әшімовтің бөл­месіне жиналып, Бағдат жеңге ала келген қазыдан жеп отырып, келе­сі сапарды да армандап қойып едік. Амал не… Қазақ киносы өкілдері шет­елге шыға берер, бірлесіп ортақ фильм де түсірер, қазақ киноөн­дірі­сінің дамуы да бек мүмкін, келер жылы үлкен өзгерістер бола­ты­ны да айқын, тек ендігі Құман ағасыз…
 
Айнұр ИСА