Ақ ниетпен ескі жылды шыға­рып салып, ақ тілекпен Жаңа жылды қарсы алуға әзірленген қазақстан­дықтар өткен кезеңнің қорытынды­ларын шығаруда. Әр­дайым болғанға салауат айтып, болашақтан жақсы үміт күтетін халқымыз «Тауық жылына» тәубе дейді. Өткен жылға өкпеміз жоқ, қайта мақтан тұтар жетістіктеріміз көп.
Биыл еліміздің саяси өмірі ірі әрі елеулі оқиғаларға толы бол­ды. Жыл демократиялық жаңару­лар­-мен – конституциялық рефор­ма­мен ашылған болатын. «Кеңесіп шеш­кен шешімнің кемісі болмас» деген ел даналығына жү­гінген Елбасының ұсынуымен 26 қаңтар-да «Конституцияға өзгеріс­тер мен толықтырулар енгізу ту­ралы» заң жобасы жалпыхалықтық талқы­лау­ға шығарылды.
Бұл 1995 жылы қабылданған Ата заңға төртінші түзету болатын. Ол арқылы Мемлекет басшысы өз функцияларының басым бө­лігін Үкімет пен Парламентке бөліп берді. Президенттің баста­масы мем­лекеттiк органдардың қоғам алдындағы жауапкершілігін кү­­шейтуге бағыт­талды. Өйткені Қа­зақ­­станның кемел келешегінің бе­рік іргесін биліктің барлық тар­мақ­тары, барша қазақстандық бірге қа­лауға тиіс. Сондай-ақ мемлекет­тік басқару жүйесі де дәуір тала­бы-на сай икемделуі шарт. Бұл оларды кәсібилендіруге және халық билігі қағидаттарын бекітуге мүмкіндік береді.
Жалпыхалықтық талқылау нә­тижесінде Мемлекеттік билік тар­мақтары арасындағы өкілеттік­тер­-ді қайта бөлу мәселелері жөніндегі жұмыс тобына 6 мыңдай ұсыныс келіп түскен. Олар негізінде бас­тапқы президенттік заң жобасы жаңа баптармен толығып, жетіле түсті.
10 наурыз күні Президент Нұрсұлтан Назарбаев «Консти­ту­цияға өзгерістер мен толықтыру­-лар енгізу туралы» Парламент қа­былдаған заңға жария түрде қол қою рәсімін өткізді. Тұтастай ал­ғанда, конституциялық реформа біріншіден, Парламенттің мем­ле­кеттік істердегі, соның ішінде Үкі­метті жасақтаудағы рөлін айтар­лықтай күшейтті. Екіншіден, ол Үкіметтің дербестігін арттырмақ: оған экономиканы тікелей бас­қару жөніндегі өкілеттіктер берілді. Үшін­шіден, құқық қорғау және сот жүйесінің конституциялық негізі жаңғыртылды. Заңдардың сақ­та­луын жоғары деңгейде бақылау, сотта мемлекет мүддесін қорғау жайын қарастыратын прокуратура қызметінің базалық негіздері қа­ланды. Төртіншіден, конституция­лық бақылау жүйесі нығая түсті.
Бесіншіден, Тәуелсіздігіміздің, аумақтық тұтастық пен басқару нысанының өзгермейтініне кон­ституциялық деңгейде кепілдік бе­кітілді. Атап айтқанда, Ата заңда «Конституцияда белгiленген мем­лекеттiң тәуелсіздігі, республи­ка­ның бiртұтастығы мен аумақтық тұ­тастығы, оны басқару нысаны, сондай-ақ тәуелсіз Қазақстанның негізін салушы, Қазақстан Респуб­ликасының Тұңғыш Президенті – Елбасы іргесін қалаған республика қызметінің түбегейлі принциптері және Тұңғыш Президент – Елбасы­ның мәртебесі өзгермейді» деп тасқа қашалғандай, мәңгілікке айқын жазылды. Яғни, қазақ жері­нің біртұтастығын, еңселі еліміздің тәуелсіздігін, республикалық һәм унитарлық мәртебесін кейінгі за­мандарда қандай да бір референдум өт­кізіп өзгертуге түбегейлі тыйым салынды. Бұл Мәңгілік ел жолын­дағы маңызды қадамға айналды.
2017 жылы Қазақстан «саяси жаң­ғырумен» қатар «рухани жаң­ғыруға» ден қойды. 12 сәуірде «Егемен Қазақстан» газетінде Нұрсұлтан Назарбаевтың «Бола­шаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы жария етілді.
«Біздің мақсатымыз айқын, ба­ғытымыз белгілі, ол – әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу. Мақсатқа жету үшін біздің сана­­-мыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаң­ғы­руларды толықтырып қана қой­-май, олардың өзегіне айналады» деген Мемлекет басшысы рухани жаңғыру аясында болашағы бір­тұтас ұлт құрудың және бұқаралық сананы өзгертудің жөн-жобаларын ұсынды.
Бұл ретте Қазақстан өзінің жаңа тарихында бұрын-соңды болмаған және бүкіл әлемді елең еткізген бет­бұрыс жасады: Тұңғыш Прези­дентіміз жауапты билік орган­дарына қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру бойынша нақты тапсырмалар берді. Елбасы 2012 жылғы желтоқсан айында жария еткен «Қазақстан – 2050» стра­те­гиясында «2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшуге кірісуіміз керектігін» мәлімдеген еді. Биыл осы бағытта үлкен қадам жасалып отыр.
Осы орайда ханның халықпен ақылдасуын қарастыратын ата-ба­бадан мирасқа қалған ізгі дәстүрге жүгіне келе, Қазақстан Президенті ғалымдар әзірлеген, диграфтарға құрылған жаңа әліпбиді де жалпы жұртшылықтың талқысына шы­ғарды. Талқылау нәтижесінде, осы жылғы 26 қазанда Мемлекет бас­шысы №569 нөмірлі жар­лығы­-
мен қазақ тілінің апостроф­тарға негізделген латынша әліп­биінің жаңа нұсқасын бекітті. Дегенмен Н.Назарбаев өткен апта­дағы БАҚ-қа сұхбатында бұл нұс­қаның да қазақстандықтардың сын-ескерт­пелеріне сай, білім беру сала­сын­дағы сынақ қорытын­ды­ларына қарай өзгеріске түсіп, же­тілдірілуі мүмкіндігін білдірді.
Елбасының айтуынша, мем­ле­кеттік тілдің латын графикасына көшуі – тәуелсіздікті тұғырлы ете түсудің мәселесі.
– Нағыз тәуелсіз ел болу үшін тіл де тәуелсіз болуға тиіс. Ендеше, бұл бетбұрысымыздың астарында терең мән жатыр. Сонымен бірге, бүгінде бүкіл ақпараттың 70 пайызы латын қаріптерінде жазылуда. Ғылым мен технологиялардың, интернеттің тілі де – осы! Үшін­шіден, латын графикасына кө­шуі­міз қазақ тілінің дамуына үлкен пайда әкеліп, зор серпін береді. Кириллицадан кірген қазақ тіліне керексіз әріптер тілімізді бұрма­-лап, бұзады. Ол жағын да ойлауымыз керек. Төртіншіден, біз дамыған елдердің отыздығына кіруді мұрат етудеміз. Демек, алдыңғы қатарлы мемлекеттермен әліпби бойынша да бірге болуымыз керек. Ақыр соңында, латын графикасы қазақ тілін басқа жұрттарға үйретіп, әлемге тарату үшін қажет, – деп тұжырымдаған Н.Назарбаев жа­уапты органдарға жаңа әліпбиге көшу ісін көп созбалаңға салмау қажеттігін анықтады.
2017 жылы Қазақстан өзінің басты жаһандық имидждік мега-жобасы – EXPO – 2017 халықара­лық мамандандырылған көрмесін өткізді. Халықаралық көрмелер бю­росы ұйымының бас хатшысы Висенте Лоссерталес қазақ елінің бас қаласындағы ЕХРО-ны осы көр­мелер тарихындағы ең табыс­тысы деп атады.
«Менің атыма ЕХРО-ға қаты­сушы елдерден пікір-лебіздер келіп түсуде, онда олар Астанадағы көр­менің биылғы жарқын оқиғаға және тарихтағы ең табысты маман­дан­дырылған көрмеге айналғанын ха­бар­лайды. Ендеше, бұл болашақ­тағы барлық мамандандырылған ЕХРО көрмелерінің ары қарай өр­кендеуіне септесеріне сенімдімін. Астанадағы ЕХРО – 2017 көрмесі­нің табысына сіздің жеке қол­да­уы­ңыз бен қамқорлығыңыз және осы ғаламат жобаны жүзеге асыруға белсенді атсалысуыңыз арқасында қол жеткізілгені сөзсіз» деп жаз­ды Қазақстан Президентіне жол­даған хатында Халықаралық көр­ме­лер бюро­сының бас хатшысы.
Елордадағы жаһандық көрме­-нің жабылу салтанатында жария етілгендей, оған шамамен 4 мил­лион (3 977 545) адам келіп тама­шалаған. Оның үштен екі бөлігін елдің ертең тізгінін өз қолына алар, ғылым мен технологияны алға іл­герілетер жастар мен оқушылар құрапты. Көрме қалашығына күн сайын шамамен 40-50 мыңдай адам кіріп отырған. Үш ай ішінде дүние­жүзіндегі 180 елден миллиондай адам қазақ елінің бас қаласына келіп, көрмені қызықтаған.
Біздегі көрмеге төрткiл дүние­дегі 115 ел мен 22 халықаралық ұйым қатысты. Бұл тұрғыдан да елорда­дағы ЕХРО рекорд орнатты. Соның ішінде кейбір елдер мұндай жа­һандық шараға алғаш рет қа­тыс­қан. Мәселен, Африка елдерін айт­па­ғанда, Еуропалық одақ мүшесі Чехияның басшылығы өз мем­ле­кетінің ЕХРО-ға қатысу тарихы енді Астанадан басталатынын жа­рия етті.
Жаңа жылдан, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, көрме кешені орнында «Астана» халықаралық қаржы орталығының биржасы сауда жүргізуге әзір болады. Бірақ қаржы орталығының халықаралық таныстырылымы мен ресми ашы­-лу салтанаты алдағы жылдың шіл­десіне жоспарлануда.
Сонымен бірге, «Болашақ энер­гиясы» тақырыбына арналған ЕХРО – 2017 көрмесі Қазақстан­ның «жасыл энергетикаға», бала­ма қуат көздеріне қарай бетбұ­рыс жасауына ықпал етті. Осы аптада Энер­гетика министрі Қанат Бо­зымбаев Ехро көрмесінде көр­сетілген 55-тен астам жаңа техно­логияның Қазақстанда ендіріле­тінін мәлімдеді. Оның дерегінше, Энергетика министрлігінің сарап­тамалық жұмыс тобы төрт бағыт бойынша көрмедегі павильондарда паш етілген барлығы 105 шетелдік және 28 отандық технологияны Қазақстан үшін құнды деп тауып, іріктеп алыпты. Оның 63 техно­ло­гиясы – электр энергетикасы, энер­гияны үнемдеу және жаңғыратын энергия көздері бағытына, 36-сы – қалдықтарды басқару, су тазалау, ауа сапасын бақылау секілді эко­логия саласына, 27-сі – мұнай және газ секторына, жетеуі – көмір өнеркәсібіне бағдарланған.
Бұл тізім ұлттық және жеке­меншік компанияларға, сондай-ақ әкімдіктерге технологияларды қа­растыру және іріктеу үшін жібе­рілді. Бұдан өзге, барынша ақпа­раттандыру мақсатында техноло­гиялар тізімі байланыс ақпарат­та­рымен қоса, Энергетика министр­лігінің сайтында жарияланған. Олар арасынан әкімдіктер әзірше енгізу үшін 40 технологияны іріктеп алыпты. Оның төртеуі 2018 жылы енгізіледі. Ұлттық компаниялар ен­гізу мақсатында 15 технологияны таң­даған, оның екеуі алдағы жылы енгізіледі деп күтілуде.
Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиевтің айтуынша, ЕХРО – 2017 халықаралық көрмесі қазақстандық ғылымды, техно­ло­гиялар трансферті мен білім беруді дамытуда жаңа идеялардың туын­дауына қуатты серпін берді. Көр­мені 55 университет және ми­нистрліктің ҒЗИ өкілдері аралады. Қатысушы елдердің өкілдерімен 100-ден астам кездесу мен келіс­сөздер жүргізілді. Университеттер екіжақты ынтымақтастық туралы 20-дан астам келісімге қол жет­кіз-ді. Нәтижесінде, ҒЗИ мен универ­ситеттер ғалымдарының шетелдік әріптестермен, университеттер және компаниялармен халықара­лық байланысы едәуір жанданыпты. ЖОО-лар мен ведомствоға қарасты ҒЗИ 25 ғылыми-зерттеу жобалары мен бағдарламаларын даярлап, іске асырып жатқан көрінеді. Қазіргі кезде 12 ірі ғылыми жоба мен бағ­дарламаларда және 89 гранттық жобаларда ғылыми-техникалық бағ­дарламаларды іске асыру кезін­-де негізгі тақырып көзі ЕХРО – 2017 идеялары.
2017 жылы Қазақстанның шетел­дегі қандастармен байла­ны­сында да жаңа бетбұрыс болды. Осы жылдың 23 маусымында еліміздің бас қаласының төрінде, Тәуелсіздік сарайында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың қаты­суымен Дүниежүзі қазақтарының V құрылтайы өтті. Сонда мемле­кеті­міздің кезінде тағдыр талайымен төрткiл дүниеге тарыдай шашылып кеткен барлық ағайынды атаме­кенге әкелуді мақсат тұтпайтыны, ендігі басты басымдық – әлемдегі қандастарымыз арасынан жас дарын иелерін Қазақстанда еңбек етіп, Отанды гүлдендіруге тарту болатыны айқындалды.
Осыған байланысты Қазақстан Президенті шетелдегі қазақтардың балаларына Қазақстанда білім алу­ларына бар жағдайды жасау, тиі­сінше, олардың отандық ЖОО-ларда оқуына бөлінетін мемлекет­-тік гранттар бойынша квотаны екі есе­ге көбейту туралы тапсырма берді.
Елбасы шетелдік қазақ сту­дент­тері үшін арнайы стипендиялық бағдарлама енгізуді ұсынды. «Қазір қай елдің азаматы болса да, біздің елде оқыса, жергілікті жерге бой үй­ретсе, ол қазақ баласы ертең, әрине, Қазақстанға қызмет етеді» деді Президент құрылтай­-дағы сөзінде.
Құрылтайда Елбасы Үкіметке «Отандастар» қорын құруды тапсырды. Президенттің пайым­дауынша, біз кезінде өзге елдерден қазақ жеріне күштеп көшірілген халықтарға құшақ жайдық, қорған болдық, енді дәл осындай қам­қор­лықты шеттен келетін өз қандас­тары­мызға көрсетуіміз керек. Тиі­сінше, Мемлекет басшысы тәуел­сіздік жылдарында дәулет жиған бизнесмендерді осы қорға өзіндік үлес қосуға шақырды.
Бұған қоса, Нұрсұлтан Назар-баев Үкіметке Атажұртқа қайтатын шетелдегі қазақтарға қатысты жеке бағдарлама әзірлеуді жүктеді. Ол бағдарламада қазақтың атамекені­-не көшуіне қатысты, сондай-ақ алыстағы ағайынмен байланысты барлық мәселелер қамтылмақ.
Айтқандай, биыл Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының Төраға­сы ретінде қайта сайланды. Төрағаның бірінші орынбасары қыз­метінде 2004 жылдан бері осы лауазымды атқарып келген Талғат Мамашовты Зауытбек Тұрысбеков ауыстырды.
– Шетелдегі қандастарын еліне шақырған әлемде үш-ақ мемлекет болса, соның бірі – Қазақстан. Бас­тапқыда қазақтар шоғырлана ор­наласқан елдерге барып, елге ша­қырдық, бірінші құрылтайды өт­кіздік, ұлы көшті бастадық. Содан бері Қазақстанға бір миллион қан­дасымыз оралды. Одан өсіп-өнген ұрпақ бұдан да көп болар. Келем дегендерге есік ашық. Енді, әсіресе, шетелдегі қазақ жастары біздегі оқу­ға түсіп, бізде қалғаны жөн, – деді Нұрсұлтан Назарбаев таяудағы БАҚ өкілдерімен кездесуінде.
Елбасы «Отандастар» қорының құрылғанын хабарлай келе, қал­талы, кәсіпкер азаматтарды осы игі іске тартылуға тағы да үндей кетті.
2017 жылы Астана өзінің бітім­гершілік миссиясындағы үлкен жетістікке қол жеткізді. 23 қаңтарда қазақ елінің бас қаласында бастау алған, әлемдік сарапшылар «Астана процесі» атап кеткен Сирия мәсе­лесін реттеу жөніндегі халықара­-лық кездесу ақыр соңында ешкім күтпеген орасан зор жеміс әкелді. Елордадағы Сирияның ресми би­-лігі мен қарулы оппозия өкілдері арасындағы бұл келіссөздер осы елде 2011 жылдан бері тоқтаусыз өршіген қантөгісті қақтығыстың тыйылуына жол салды.
БҰҰ дерегінше, 2008 жылдан бері ғаламшардағы қақтығыстар саны үш есеге артқан екен және олардағы трансұлттық күштердің ықпалы мен рөлі да күшеюде. Бұл ретте Сыртқы істер министрі Қай­рат Әбдірахмановтың айтуынша, «Қазақстан Ауғанстандағы, Си­рия­дағы, Ирактағы, сондай-ақ Азия мен Таяу Шығыстағы басқа да шиеленіс ошақтарындағы қақты­ғыстарды саяси реттеу тұрғысынан қарастыруда». Ендеше, Астананың және Елбасы Н.Назарбаевтың бітімгершілік әлеуеті мен қабілетіне деген сұраныс арта берері даусыз.
 
Айхан ШӘРІП