Ел тұрғындары былтыр мемлекеттік қызмет көрсету сапасын жоғары бағалады. Десек те, кей өңірлердегі құжат рәсімдеудің ұзақтығы, артық қағазбастылық, «eGov.kz» порталындағы қиындықтар, кері байланыстың әлсіздігіне халықтың көңілі толмады. Республика көлемінде жүргізілген қоғамдық мониторинг нәтижесіне үңілсек, мұндай жағдайлар Ұлытау, Абай, Жетісу облысында көптеп кездескен. Мемлекеттік қызмет көр­сетудің сапасы – қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты, азаматтардың мемлекеттік органдарға деген сенімін және экономикалық дамуды қамтамасыз ететін маңызды фактор. Кейінгі жылдары бұл салада оң өзгерістер байқалғанымен, өсім барлық өңірде біркелкі болмай тұр.

«Шығыс Қазақстан жастар ақпарат аналитикалық агенттігі» ҚБ жүргізген қоғамдық мониторингтегі былтырғы талдауларды қарасақ, мемлекеттік қыз­мет көрсету сапасын бағалауда оң сер­пін Алматы мен Астана қаласы және Алматы облысында көрсетілген. Теріс динамика Ұлытау мен Жетісу өңірінде көбірек тіркелген. Ашып айтсақ, Ұлытау облысында – 58,8%, Жетісу облысында 60,8% ғана тұрғынның көңілі толған. Ал Абай мен Түркістан облысындағы халықтың 70,6%-ы көрсетілген қызмет­терге қанағаттанған.

Демек аймақтық теңсіздіктер әлі өзекті. Бұған қоса цифрлық қызмет­тер­дегі ақаулар, бюрократиялық кедергі­лер және негізсіз бас тарту деректері де мемлекеттік қызметтердің сапасының төмендеуіне әсер етіп отыр. Мәселен, жақында Мәжіліс мінберінде депутат Аманжол Әлтай былтыр елімізге тартылған шетелдік инвестиция көле­мінің 2023 жылмен салыстырғанда төмен­деуінің бір себебі ретінде осы бюрократиялық кедергілерді атап көр­сетеді. Себебі бизнесті тіркеу, салық төлеу, лицензия алу секілді қызметтер­дің сапасы кәсіпкерлік ортаның дамуы­на тікелей әсер етеді. Егер кәсіпкер­лер мемлекеттік қызметтерді жыл­дам әрі ыңғайлы түрде алса, олар жаңа жо­баларға сенімділікпен инвести­ция салады. Керісінше, қызмет көрсету сапасы төмен болып, кәсіпкерлер бю­рократиялық кедергілерге тап болса, экономика да баяу дамиды.

«Бүгінде шетелдік және отандық инвесторлар экономикалық көрсет­кіш­термен қатар, елдің институцио­налдық және репутациялық тұрақтылығына да ерекше мән береді. Сол себепті инвес­торлар үшін құқықтық кепілдіктерді күшейту, мемлекеттік реттеудің ашық­тығын қамтамасыз ету және әкімшілік кедергілерді азайту бойынша жүйелі жұмыс жүргізу қажет. Мұны ел Прези­денті де таяудағы Үкіметтің кеңейтілген отырысында айтып, инвестиция тарту, бюрократиялық кедергілерді жою және ірі инвестициялық жобаларды іске асыруды жеделдету мәселелеріне ерек­ше назар аударды. Бұл ретте Қазақ­станның инвестициялық имиджін жақ­сарту нақты институционалдық рефор­маларға негізделуге тиіс. Бұл бағыт­тағы шешуші қадамдар қатарында заңна­мамен негіздей отырып, әкімшілік кедергілерді қысқарту және инвесторлармен жұмыстың ашықтығын арттыру да бар», деді Мәжіліс депутаты.

Сондай-ақ Мемлекеттік қызмет істері агенттігі жүргізген бақылау іс-шара­ларының былтырғы қорытындысы­на зер салсақ, 150 мыңнан аса бұзушы­лық анықталған. Көрсеткішті 2023 жылғы деректермен салыстырсақ, 2,3 есеге арт­қаны көрінеді. Оның шамамен 61%-ы, яғни 91 мың факт қызмет көр­сету тәртібін бұзумен байланысты екен.

Сәйкесінше, 1 642 қызметкер тәр­тіптік, 458 лауазымды тұлға әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Нәти­же­сінде, мемлекет кірісіне айыппұл тү­рін­де 40,7 млн теңге өндірілді. Оған қоса ­­2 мыңға жуық қызмет алушының құ­қы­ғы қалпына келтіріліпті.

– Атап айтқанда, 325 адамға жер учаскелері беріліп, 143 учаскенің нысаналы мақсаты өзгертілді. Сондай-ақ ауыл шаруашылық саласында өндірушілерге 749 млн теңге бөлінді, жолаушылар тасымалымен айналысатын тиісті қызмет алушыларға 800 млн теңге көлемінде субсидия берілді. Құқықтарды қалпына келтіру санының басым бөлігі Қостанай, Ақмола және Павлодар облыстарында болды. Жалпы көптеген азамат мемлекеттік қызметтерді алу кезінде өз құқықтарының бұзылғанын аңғармауы мүмкін. Кейде олар заңсыз бас тартуға тап болып, өздеріне тиесілі қызметтерді талап етуге құқығы бар екенін білмей жатады, – дейді Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының орынбасары Салауат Мүксімов.

Осы мәселені шешу үшін былтыр тиісті заңға өзгерістер енгізілген. Ізінше, агенттікке жаңа мүмкіндіктер беріліп, енді олар мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелеріне қол жеткізіп, азаматтардың құқықтары бұзылғанын шағымдарын күтпей-ақ анықтай алады. Бұл – қашықтан мониторинг деп аталатын жаңа әдіс. Жоғарыда келтірген бұзушылықтардың басым бөлігі осы тәсіл негізінде анықталып, азаматтардың құқықтары дер кезінде қорғалған.

– Мәселен, агенттікпен Төтенше жағдайлар министрлігінің Өнеркәсіп­тік қауіпсіздік комитетінде жүргізілген тексеру нәтижесінде бірқатар негізсіз бас тарту деректері анықталды. Осылай­ша, 48 қызмет алушының өтініштері қай­та қаралып, қажетті мемлекеттік қызмет­тер көрсетілді. Агенттіктің Ақмола облысы бойынша аумақтық департаменті Целиноград ауданының әкімдігі жер комиссиясының отырыстарын өткізбей қызмет алушыларға жер учаскелерін беруден негізсіз бас тартқаны белгілі болды. Сөйтіп, 154 қызмет алушы өтініш­пен қайта жүгінбей-ақ қаралып, тиісті қызмет көрсету нәтижелері ұсыныл­ды. Жетісу облысындағы Панфилов ауда­нындағы аумақтық департаментте де «Е-лицензиялау» АЖ арқылы 12 қызмет алушыға эскизді жобаны ке­лісуден негізсіз бас тартқанын бай­қап, барлығына (қайта жүгінусіз) қай­та өтінішті талап етпей келісім берілді. ­Бұл көрсеткіштер қашықтан монито­ринг әдісінің тиімділігін дәлелдеді, – дейді С.Мүксімов.

Қашықтан мониторинг әдісінен бөлек, агенттік шағымдарды тез қарау үшін тиісті жұмыстар жүргізіп жатыр. Мәселен, Цифрлық даму, ин­но­ва­­циялар және аэроғарыш өнер­­кәсібі министрлігімен бірлесіп, «Tele­gram» мобильді қосымшасындағы «Egov­KzBot2.0» бот платформасы іске қосыл­ды. Онда қызмет алушылар қазіргі уақыт режі­мінде мемлекеттік қызметтер көр­сету сапасына шағымдануға және бюро­кратиядан арылту бағытында ұсы­ныс­тарды білдіруге құқылы. Егер мемле­кеттік қызметтерді алу кезінде қандай да бір проблема бола қалса, осы қосымша көмегімен қызмет алынған мекеменің деректерін енгізіп, түсініктемелер мен шағымдарын қоса жолдай алады. Күні бүгінге дейін осылай 80 адамның құқығы қалпына келтірілген.

Жалпы агенттік қызметтерді автоматтандыру, үдерістерді жеделдету, қыз­мет көрсету тәртібін оңтайландыру, электронды форматқа көшіру, НҚА-дағы қайшылықтарды жою, «жасырын» қызметтерді анықтау, мерзімдер­ді қысқарту бағытында нақты нәтиже­лер­ге қол жеткізген. Мәселен, баланың ­тууын тіркеу, тұрғын үй анықтамала­рын беру, көлік құралын жүргізуге рұқсат беру актісін беру, медициналық тексеру­ден өту, жер телімін алуға кезекке тұру, білім беру ұйымдары берген рес­ми құжаттарға апостиль қою бойын­ша мем­­лекеттік көрсетілетін қызмет­тер толы­­ғымен электронды форматқа көшірілді.

Сондай-ақ еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, ауыл шаруашылығы, білім беру, экология және табиғи ресурстар, ішкі істер, денсаулық сақтау салаларындағы 9 мемлекеттік қызмет көрсету тәртібі реттелді. Ал қорғаныс, әділет, экономика, ауыл шаруашылығы бағытындағы 11 мемлекеттік қызмет көрсетудің жеке үдерістері автоматтандырылды.

Мысалға, бұрын бір қалаға немесе ауылға көшкен кезде әскери есепке тұру үшін қосымша өтініш жазу керек еді. Енді бұл үдеріс автоматтандырылды – сіз тіркеу орныңызды өзгерткенде, әскери есеп те өздігінен жаңартылады. Бұл сіздің уақытыңызды үнемдейді, оның үстіне артық құжат жинаудың қажеті жоқ. Жер учаскесін жалға алу мерзімін ұзарту қызметі бұрын қағаз нысанда 15 жұмыс күнінде қаралатын, бірақ қазір бұл қызмет электрондық форматқа көшіріліп, өтініш беру электрондық үкімет порталы арқылы жүзеге асырылады. Әрі мерзім 10 жұмыс күніне дейін қысқартылды. Агенттік қызмет беруші органдардың қызметтері мен халықтың сұранысын зерттеп, қызметтерді оңтайландыру үшін тиісті талдау жұмыстарын да жүр­гізген. Нәтижесінде, 1,5 мыңнан аса ұсыныс әзірленген. Осы ұсыныстар негізінде орталық мемлекеттік орган­дар 492 іс-шараны қамтитын 24 ведом­стволық жоспарды бекітті. Сонымен қатар мемлекеттік қызметтер көрсету жүйесіндегі ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында Агенттік 2024 жылы әлеу­меттік қамсыздандыру, жер қаты­настары және мүліктік құқықтар салаларында бұрын «жасырын» болып келген 20 қызметті анықтап, оларды реестрге енгізді.