Құрбан шалу исламның ең ұлы рәсімдерінің бірі болып саналады. Оны орындағанда біз Алланың жалғыз екендігін, оның бізге берген мейірім-рахметін және бабамыз Ибраһим алейхи саләмнің Раббысына мойынсұнғанын ұмытпастан есте сақтаймыз. Құрбан шалу рәсімі өзіне көптеген игі және сауапты амалдарды біріктірген. Сондықтан да, мұсылман адам бұл рәсімнің мәні өте зор екендігіне назар аударуы керек. Құрбан шалу – Құрбан айт күні Айт намазы оқылып болған соң және үш күнге ұласатын ташриқ күндерінде жалғыз Алла үшін орындалатын ғибадат. Құрбандық ретінде түйе, сиыр, қой шалынады. Жылқы, тауық құрбандыққа шалынбайды
Құрбандық шалуда орындалуы міндетті болған алғашқы шарт – құрбандықты жалғыз Алланың разылығы үшін шалуға ниет ету болып табылады.
Алла тағала қасиетті Құранда айтады: «Сондықтан, Раббың үшін айт намазын оқы, және құрбан шал». («Кәусар» – 2 аят).
«Намазым, құлшылығым, тіршілігім және өлімім бүкіл әлемнің Раббысы болған Алла үшін» – де» («Әнғам» – 162 аят).
«Біз әрбір үммет үшін, өздеріне берген малдардан, Алланың ғана атын атап, құрбан шалуды бекіттік. Өйткені, Тәңірлерің бір-ақ Тәңір. Сондықтан соған ғана бой ұсыныңдар. (Мұхаммед!) Ықыластыларды қуандыр». (Хаж сүресі – 34 аят).
Құрбандық шалу ғұламалардың басым бөлігінің келісімі бойынша бекітілген сүннет, ал Абу Ханифа мәзхабында уәжіп болып табылады. Имам Ахмәд пен имам Мәліктің де осы пікірді қолдағандығы жөнінде деректер бар. Бұл пікір мына аятқа «Сондықтан, Раббың үшін айт намазын оқы, және құрбан шал.» («Кәусар» – 2 аят) және мына хадистерге негізделеді:
«Алланың елшісі (с.ғ.с.): «Кімде-кім құрбандығын айт намазынан бұрын сойып қойған болса, тағы да бір құрбан шалсын, ал, кім құрбандығын әлі соймаған болса, оны Алланың атымен айт намазынан кейін сойсын». (Муслим).
«Кімде-кім құрбан шалуға шамасы келе тұра оны істемесе, біз құлшылық қылатын орынға (яғни мешітке) жақындамасын». (Ахмәд, Ибн Мәжәһ).
Құрбандық шалуда мынандай негізгі қағида бар: Тірі адамнан белгіленген уақытта өзінің атынан немесе жанұясы мүшелерінің атынан құрбандық шалу талап етіледі. Сонымен бірге, ол шалынған құрбан үшін Аллаһтан сауабын алушылардың құрамына кез келген тірі және қайтыс болған адамды қосса болады. Қаза болған адам үшін құрбан шалудың үкімі шариғат бойынша мынадай: егер қайтыс болған адам мұны өз дүниесінің үштен бір бөлігінен ұрпақтарына мұрагерлік өсиет етіп қалдырған болса, онда оның балаларына бұл міндетті, яғни, уәжіп болады, ал, тірі адам өлген адамның (атасы, анасы, бабасы, ағасы,т.б.) атынан өз қалауымен құрбан шаламын деп ниет етсе, бұл да сауапты және жақсы амал болып табылады және өлген адам атынан садақа болып та есептеледі. Ал, сүннет бойынша адам құрбан шалуы барысында өзін және өзінің тірі және өлген жанұя мүшелерін өзінің құрбандығының құрамына кіргізеді, оларға да осы құрбандықтың сауабын Алладан сұрайды және әрбір жанұя мүшелері үшін жеке-жеке құрбан шалмаса да болады. Сүннет бойынша ол адам мұндай жағдайда. «Аллаһумма, хәзә «әнни уә ән аали бәйти» яғни «О Аллаһ! Бұл менің және менің жанұя мүшелерім атынан» деп дұға етеді.
Ислам ғұламалары келіскен пікірі бойынша құрбандық шалу және оның етін садақа ретінде тарату, құрбандықтың ақшалай құнын таратудан абзалырақ, өйткені, Алланың елшісі (с.а.с.) құрбандықтың құнын төлемеген, құрбандықтың өзін шалған, ал, оның (с.ғ.с.) істеген амалы – ең жақсы және ең абзал амал болып табылады.

Қандай мал құрбандыққа шалынады?

Қой бір адам үшін де, оның жанұясының мүшелері үшін де, балалары үшін де құрбандық ретінде шалынуға жеткілікті болып табылады. Бұған Абу Айюб риуаят еткен мына хадис дәлел болады: «Алланың елшісі (с.а.с) заманында адам өзі үшін және өзінің үйіндегілері үшін қойды құрбандыққа шалар еді және олар оның етін жейтін еді және оның белгілі мөлшерін басқаларға тарататын еді».
Құрбандық ретінде шалынуға бекітілген малдар – түйе, сиыр және қой (ешкі). Кейбір ислам ғұламалары құрбандық үшін ең абзал мал ретінде түйені атайды. Өйткені, Пайғамбарымыз жұма намазы туралы айткан сөзінде былай деген: «Кім ертерек (жұма намазына) аттанса, (Алла үшін) құрбандыққа түйе сойғандай сауап алады». Бұл пікірді имам абу Ханифа, имам аш-Шафии және имам Ахмад ұстанған. Осы пікірді негізге алсақ, бір қой бір түйенің немесе бір сиырдың жетіден бір бөлігінен жақсы болып саналады.
Имам Мәліктің айтуынша, ең жақсы құрбандық болып жас қой, одан кейін сиыр, одан кейін түйе болып табылады. Өйткені, Алланың елшісі (бірде) мүйізді қошқарлардың екеуін құрбандыққа шалған, ал, ол әрқашан ең абзал амал істеген.
Түйе және сиыр жеті адам үшін құрбандық ретінде шалуға жеткілікті болып табылады. Бұған дәлел Жабирден риуаят етілген мына хадис: «Біз аль Худайбияда Алланың елшісімен (с.а.с.) бірге құрбандық шалған едік, сонда жеті адамға бір түйеден және адамға бір сиырдан келді». Бұл хадистің тағы бір нұсқасында былай делінген: «Алланың елшісі түйелермен басқа да малды жеті адамға бір жануар­дан келетіндей етіп бөлуді бұйырды». (Муслим)

Құрбандық шалудың шарттары

1. Құрбандыққа шалынатын мал белгілі жасқа жеткен болуы шарт. Мысалы: қой – 6 айға, ешкі – 1 жасқа, сиыр – 2 жасқа, түйе – 5 жасқа.
2. Құрбандыққа шалынатын малдың ешқандай кемістігі болмау керек. Пайғамбарымыз бұл жөнінде: «(Малдың) төрт түрі құрбандыққа жарамайды: кемістігі айқын болып тұрған бір көзі жоқ мал, ауруы айқын болып тұрған мал, ақсақтығы айқын болып тұрған мал және жілігінде майы жоқ өте жүдеу мал». (Сахих, Сахих аль Жәми, 886). Малды құрбандыққа жарамды ететін кемшіліктер болады. Мысалы, бір құлағы жоқ, бір мүйізі жоқ, құлағы жыртылған, тістері жоқ. Бірақ, мұндай малдарды құрбандыққа шалған мәкрух болады. Өйткені, құрбандық Алла үшін шалынады. Ал, Алла кемшіліксіз пәк, және пәк – тазаны ғана қабылдайды. Құрбандық шалып жатқан адам құрбандығын ең абзал болған малдан, шын ықыласпен, жүректен шыққан таза ниетпен шалу керектігін жақсы түсіну керек.
3. Құрбандыққа аталған малды сатуға болмайды. Оны өзінен де жақсырақ малға құрбандық үшін айырбастауға рұқсат етіледі. Егер құрбандыққа аталған мал балалаған болса, онда оны балаларымен бірге құрбандыққа шалу керек. Сондай-ақ, құрбандыққа аталған малды, қажеттілік болса, көлік ретінде пайдалануға болады. Бұған Абу Хурайрадан риуаят етілген Пайғамбарымыздың мына хадисі дәлел болады: «Бірде Аллаһтың елшісі (с.а.с.) түйесін айдап келе жатқан бір еркекке: «Оған мініп ал,» — деді. Ол кісі оған: «Бұл құрбандыққа аталған түйе ғой» деп жауап берді. Пайғамбар (с.а.с.) тағы да екі немесе үш рет: «Оған мініп ал» деді».
4. Құрбандық міндетті түрде айт намазы оқып болғанннан кейін және үш ташриқ күндерінде, яғни 13 зульхижжаның күні батқанға дейін сойылу керек, әйтпесе ол мал құрбандық болып емес, жай садақа болып саналады. Айт намазына дейін және айт намазы уақытында сойылған мал да құрбандық болып есептелмейді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) бұл жөнінде былай деген: «Кім де кім айт намазына дейін құрбандық шалса, оны қайталасын» (Бухари, Муслим). Али (р.а.): «Құрбан шалу күндері – Адха (құрбан айт) күні (10 зуль хижжа) және одан кейін келетін үш күн болып табылады» – деген.

Құрбан шалатын адам не істеуі керек?

1. Құрбан шалуды ниет еткен адам, мүмкіндік болса, сол күні еш нәрсе жемей, өзі шалған малдың етімен таңғы оразасын ашқан мұстаһаб болады. Бұл амал Пайғамбарымыздың мына хадисіне сәйкес келеді: «Әрбір адам өзінің құрбандыққа шалған малының етінен ауыз тисін» (Сахих, «Сахих уль жами»). Абу Бурайда риуаят еткен тағы бір хадисте: «Пайғамбар (с.а.с.) Айт мерекесі күні бір нәрсе жемей үйінен шықпас еді және ол Құрбан айт күні өзінің құрбандығын шалмайынша ешнәрсе жемейтін еді» делінген.
2. Адам құрбандығын өз қолымен шалғаны абзал болады, бірақ мұндай мүмкіндігі болмаса, ол құрбан шалынып жатқанда жанында тұрса да болады. Бірақ, бұл да міндетті шарт емес.
3. Құрбандықтың етін үшке бөлген абзал. Үштен бір бөлігі – өзіне жеуге, үштен бір бөлігі – сый ретінде таратуға, үштен бір бөлігі – садақа ретінде таратуға. Ислам ғұламалары құрбандыққа шалынған малдың етін, іш майын, терісін сатуға тиым салынатындығы жөнінде бір ауыздан келіскен. Сондай-ақ, қасапқа да құрбандықтың еті немесе басқа заттарынан ақы ретінде ешнәрсе беруге болмайды. Өйткені, Али (р.а.) риуаят еткен хадисте: «Алланың елшісі (с.а.с.) маған құрбандыққа шалынатын малдарға қарап бақылауды және олардың етін, терісін, жабуын садақа ретінде таратуды, бірақ қасаптарға малды сойғаны үшін ешнәрсе бермеуді бұйырды. Ол: «Біз оларға өзімізде бар заттардан бір нәрсе береміз деді». (Бухари, Муслим).
Сондай-ақ, қасапқа сыйлық ретінде бір нәрсе беруге болатындығы туралы және құрбандықтың етінен өзге дін өкілдеріне де, егер олар көрші, туысқан, кедей, немесе олардың жүректерін исламға ашу мақсатында беруге болатындығы туралы ислам ғұламаларының еңбектерінде айтылған.
Илияс СЫРЫМ,
«Иман» блогынан аударып әзірлеген.