Қаныш Сәтбаев – қазақ ғылымының ұлы тұлғасы, геология саласындағы көрнекті ғалым, Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеуші және ұлттық ғылымның негізін қалаушы. Оның еңбектерінің ішіндегі ерекше орны бар ғылыми шығарма — «Қазақтың пайдалы қазбалары» монографиясы. Бұл туынды ғалымның геология саласындағы ғылыми зерттеулерінің шыңы әрі Қазақстанның табиғи байлықтарын кешенді түрде зерттеуге арналған маңызды еңбек болып табылады.

Монографияның жазылуы мен мақсаты
«Қазақтың пайдалы қазбалары» монографиясы 1940 жылдары жазылып, 1944 жылы жарияланды. Бұл шығарма Қаныш Сәтпаевтың Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеу жолындағы көпжылдық еңбегінің нәтижесі болды. Ғалымның негізгі мақсаты — қазақ жеріндегі пайдалы қазбалардың географиялық таралуын, түрлерін және кен орындарын жүйелі түрде сипаттап, ғылыми тұрғыдан негіздеу. Сонымен қатар, монографияда кен орындарының геологиялық құрылымы мен пайда болу тарихы, пайдалы қазбалардың өнеркәсіптік мәні мен олардың Қазақстан экономикасындағы рөлі де талданады.

Ғылыми маңызы

1. *Қазақстанның минералдық байлықтарын жүйелі зерттеу*
Сәтпаевтың бұл еңбегі қазақ жерінің минералдық ресурстары туралы алғашқы толық әрі жүйелі ғылыми зерттеу болып табылады. Ол еліміздің бай жер қойнауын жан-жақты зерттеп, пайдалы қазбалар мен кен орындарының түбегейлі сипаттамасын берген. Бұл жұмыстың нәтижесінде Қазақстанның геологиялық картасы мен оның пайдалы қазбаларының болашағы туралы көптеген жаңа мәліметтер алынды.

2. *Қазақстан геологиясы мен кен байлықтарының ғылымға қосқан үлесі*
Қаныш Сәтпаевтың монографиясы тек геология саласының ғана емес, жалпы ғылым мен өнеркәсіптің дамуында да маңызды орын алады. Оның еңбегінде көтерілген мәселелер кейінгі ғылыми зерттеулерге негіз болды және кен орындарын игерудің жаңа әдістерін іздеуге түрткі болды. Монографияның ғылыми маңызы тек жергілікті қазбаларды сипаттаумен шектелмей, сол кездегі ғылыми тәсілдер мен геологиялық зерттеулердің жаңа деңгейге көтерілуіне мүмкіндік берді.

3. *Қазақстан экономикасындағы рөлі*
Сәтпаевтың бұл еңбегінде көрсетілген пайдалы қазбалардың игерілуі, оның экономикалық тиімділігі мен өнеркәсіпке қажеттілігін анықтауда үлкен маңызға ие болды. Қазақстанның металлургия саласы мен кен өндірісінің дамуына бағытталған нақты ғылыми ұсыныстар оның ұлттық экономиканы дамытудағы ықпалын күшейтті.

4. *Жаңа геологиялық тұжырымдар мен әдістемелер*
Сәтбаев өз зерттеулерінде геологиялық тұжырымдар мен жаңа әдістерді ұсынды. Монографияда кен орындарының құрылымын анықтауда қолданылатын әдіснамалар мен зерттеу тәсілдері нақты түсіндіріліп, кейінгі ғалымдарға жол ашты. Бұл еңбек сонымен қатар ғылыми ортаға жаңа геологиялық мектептің қалыптасуына негіз болды.

Монографияның ықпалы

1. *Қазақстанның геологиялық ғылымының дамуы*
Қаныш Сәтбаевтың
“Қазақтың пайдалы қазбалары» монографиясы ұлттық геология ғылымының іргетасын қалауға зор ықпал етті. Бұл шығарма тек геологтар мен тау-кен инженерлерінің ғана емес, жалпы ғылымның көптеген салалары үшін құнды ақпарат көзі болып табылады.

2. *Ғылыми-білім беру саласына әсері*
Сәтбаевтың монографиясы жоғары оқу орындарында геология пәні бойынша оқыту бағдарламаларына енгізіліп, болашақ ғалымдар мен инженерлер үшін оқу құралына айналды. Бұл еңбектің ғылыми ықпалы қазақ ғылымы мен білімінің деңгейін халықаралық деңгейге көтерді.

3. *Экономикалық даму мен индустриализацияға әсері*
«Қазақтың пайдалы қазбалары» монографиясы Қазақстанның индустриалдық даму жолындағы ғылыми негізді қамтамасыз етті. Сәтбаевтың ұсыныстары негізінде кен орындары игеріліп, металлургия, тау-кен және мұнай салаларының дамуына негіз қаланды. Бұл жұмыс Қазақстанды жаңа экономикалық дамудың жолына қойды.

4. *Ұлттық ғылымның халықаралық деңгейде танылуы*
Сәтбаевтың монографиясы геология саласындағы әлемдік деңгейдегі ғылыми қауымдастыққа қазақ ғылымының құндылығын танытты. Бұл еңбек Қазақстан ғылымының халықаралық аренада танылуына үлкен ықпал жасады, әрі әлемдік ғылымның дамуындағы өзіндік орын алды.

Қорытынды

Қаныш Сәтбаевтың «Қазақтың пайдалы қазбалары» монографиясы — тек бір ғалымның ғана емес, бүкіл қазақ ғылымының тарихындағы елеулі оқиға. Бұл еңбек Қазақстанның минералды ресурстарын зерттеудің алғашқы әрі маңызды ғылыми кезеңін аша отырып, еліміздің экономикасын дамытуда, ғылыми зерттеулер мен білім беру жүйесін жетілдіруде маңызды рөл атқарды. Сәтпаевтың бұл монографиясы бүгінгі күні де Қазақстанның геологиясы мен минералдық ресурстарын зерттеудің негізін қалаушы ретінде жоғары бағаланады.
Арманқызы Дильназ,
244 Ы.Жақаев атындағы орта мектебінің
9-сынып оқушысы