12 сәуір – адамзаттың ғарышты бағындырған күні. Сондықтан, 1968 жылдан бастап Халықаралық авиация федерациясы бұл күнді Дүниежүзілік авиация және космонавтика күні деп бекітті. Ал Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы Адамның ғарышқа ұшуының халықаралық күні деп жариялады. Ғарышкерлерді дайындау ісі бұрынғы КСРО-да 1960 жылы, ал АҚШ-та 1959 жылы және 1962 жылы жүргізіле бас­талды. Тұңғыш ғарышкер Юрий Гагариннен (1961) бастап ғарышқа төрт жүзден астам адам ұшқан. Олардың ішінде қазақтың үш қыраны Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев, ­Айдын Айымбетов бар.Қазақстанды әлем ғарыштық держава ретiнде таниды. Әлемге ең белгiлi ғарыш айлағы Байқоңыр да бiзде орналасқан. Биыл тұңғыш қазақстандық ғарышкердiң ғарышқа ұшқанына – 30 жыл. Тәуелсiздiгiмiздiң 30 жылдық мерекесiмен тұспа-тұс келген ғарыш iс-шаралары халықтың сана-сезiмiнiң, ұлттық намысының өсуiне игi ықпал етерi анық. Тоқтар Әубәкіров – әлемнің 256-ғарышкері болса, Талғат Мұсабаев – 309-ғарышкері, Айдын Айымбетов 545-ғарышкері. Тоқтар Әубәкіров ғарышта 7 күн 22 сағат 13 минут, Талғат Мұсабаев 341 күн 9 сағат 48 минут, ал Айдын Айымбетов 9 күн 20 сағат 13 минут болған. Үш қыранға да кеңістікті игеруге сіңірген аса зор еңбегі, ұшу кезінде көрсеткен батырлығы мен ерлігі үшін «Халық қаһарманы» атағы берілген.Қазақ ғарышкерлерінің тұңғышы
Қазақтың ең алғашқы, КСРО-ның 72-ші, әлемнің 256-шы ғарышкері Тоқтар Әубәкіров – бірнеше рет рекорд орнатып, Гиннесің рекордтар кітабына да енген. Ол реактивті ұшақтың 50-ден аса жаңа түрін сынақтан өткізген.Сынақтар өткізу кезінде өмір мен өлім арасында болған аса қауіпті ұшулар да болған. Бұл туралы ұшқыштың өзі былай дейді: «Ұшақты сынақтан өткізу үшін көп уақыт керек. Бұл – бір. Екіншіден, сен сынақтан өткізгелі отырған ұшақ ең соңғы технологиялармен жасалынған. Яғни, кез келген уақытта бір бөлігі істен шығуы мүмкін. Әр ұшақ өзімен бірге ұшқышын алып кетеді. Сынақшы-ұшқыш боп жүргенімде 1977 жылы 17 жолдасымнан айырылдым. Бұл бір жылдың ішіндегі жағдай. Бүкіл аэродром босап қалды. Солай болған күннің өзінде қалған сынақшы-ұшқыштар «біз де сол әріптестердің қатарына қосылып кетуіміз мүмкін-ау» демей, ары қарай жұмыстарымызды жалғастыра бердік. Ұшақты кемеге қондырарда жақындаған сайын кеме үлкеймейді, керісінше кішірейе түседі. Табиғаттың заңы бұзылады.
Сондықтан, тек бір нүктеден көз алмау керек. Көзің тайды екен қона алмайсың, я апатқа ұшырайсың. Кемеге қонған кезде ғана оның үлкен екенін сезінесің. Менің басымнан да бірнеше жағдайлар өтті. Төрт рет «секір» деген бұйрық түсті, ұшып келе жатқанда кенет мотор тоқтап қалған кездер де болды, басқаратын руль қатып қалды және тағы басқалар».Ең ұзақ сапар
Талғат Мұсабаев «Союз-ТМ» ғарыш кемесімен қатарынан үш рет ғарыш әлемін бағындырды. Ол ғарышта ең алғаш рет 1994 жылы 126 тәулік, 1998 жылы Екінші сапарында 208 тәулік және 2001 жылы жасаған соңғы сапарында 8 тәулік болған. Бұл – ғарышта болу ұзақтығы бойынша қазақ ғарышкерлері арасындағы тұңғыш рекордтық көрсеткіш болып саналады. Сонымен қатар, Талғат Мұсабаев әлемнің ең алғашқы ғарыш туристі Денис Титомен бірге ұшқан экипаж мүшесі ретінде және осылайда әлемде тұңғыш рет ғарышқа туристік сапарға жол ашқан ғарышкер ретінде ғарышты игеру тарихында қалған тұлғалардың бірі. Талғат Мұсабаев – ашық ғарыш кеңістігіне алғаш шыққан тұңғыш қазақстандық ғарышкер. Ол ғарыш станциясынан тыс ашық ғалам аясында жалпы мерзімі 41 сағат 21 минут болған. Гиннестің үздік табыстар кітабына бір айдың ішінде 5 рет, барлығы 30 сағат 8 минут ұзақтығымен ашық ғарышқа шыққаны үшін есімі айшықталып жазылған.Құрт таратқан Айдын
Осындайда ғарыштағы бір қызық оқиғаның есіме түсіп отырғаны: экипаждағы жалғыз қазақ болған соң, шетелдік әріптестеріме өзіме деп апарған тағамдардан дәм ұсындым. Құрттың жасалу жолы жөнінде кеңінен әңгімелеп, кейіннен «ауыз тиіңіздер» дегендей ишара білдірдім. Қызық, алғашында өзге ұлттың тағамы болғасын, әрі бұрын-соңды естіп-білмегесін бәрі үрке қарағандай кейіп танытты. Арада біраз уақыт өтті, құртты ерекше сүйсініп жегенімді көрген олар көп ұзамай: «Бізге де берші» деді. Біреу, екеу, үшеу… Тоқтайтын түрі жоқ. Ара-тұра өз тілдерінде: «Мынау қандай дәмді тағам, ә? Қанша жыл өмір сүріп, осының дәмін қалай татып көрмегенбіз?» дегендей сұрақ қоятындары бар. Сөйтіп жүргенде ауылдың дәмі деп апарған құртым да таусылуға жақын қалды. «Енді ешкімге бермеймін, жерге қонғанға дейін біраз уақыт бар». Қызық болғанда, қайдан үйренгенін білмеймін, бір күні шетелдік ғарышкердің жаныма қалықтап келіп, қазақшалап «Айдын, құрт бар ма?» — дегені бар. Сондағы таңғалғаным-ай. Әлгі жігітке біреуін ұстатпасқа амалым қалған жоқ. Бұл сәт ешқашан есімнен кетпейді деп ойлаймын.